Ɛndɩ
Ɛɛndɩ, payaɣ se pɩɖaɣlɩ yɔ, pɔtɔŋ se, Ɛɛndɩ tɛtʋ. Ɛɛndɩ ɛjaɖɛ wɛ Aazii tɛtʋ wandamm taa. Ɖɩmʋ tɛtʋ sakɩyɛ Aazii tɛtʋ ńdʋ tɩ-taa.
| Ɛɛndɩ République de l'Inde | |||
 | |||
| |||
Kedeŋga yɔɔ cɩnɛ, Ɛɛndɩ ɛjaɖɛ kɛŋna ɛjaɖɛ naalɛ n̄ɩnɖɛ nɖɩ ɖɩ-ɛyaa kɩlɩ ɖɔʋ yɔ. Walanzɩ hɔɔlʋʋ taa lɛ, ɖɩkɛ ɛjaɖɛ lʋbɛ n̄ɩnɖɛ nɖɩ ɖɩkɩlɩ walʋʋ yɔ. Ɖɩcɔlɩ teŋgu nɛ pɩɖɛɛ ɛzɩ kilomɛtɛnaa kudokiŋ lʋbɛ mbʋ yɔ. Ɖɩnɛ Pakisitaanɩ ɛjaɖɛ pasɩna ɖama kamaɣ wɩsɩ ɖɩɖʋyɛ hɔɔlʋʋ taa. Hayi kiŋ hɔɔlʋʋ taa lɛ, ɖɩ nɛ Siini nɛ Neepalɩ nɛ Buutanɩ ajɛɛ pasɩŋnɩ ɖama kamasɩ. Nɛ Baŋgɩlaadɛɛsɩ ɛjaɖɛ n̄aasɩɩ-ɖɩ nɛ kamaɣ hayi kiŋ nɛ wɩsɩ ɖɩlɩyɛ hɔɔlʋʋ taa. Wɩsɩ ɖɩlɩyɛ hɔɔlʋʋ taa lɛ, ɖɩ nɛ Biirimaanɩ ɛjaɖɛ pasɩŋnɩ ɖama kamaɣ. Ɛɛndɩ teŋgu hɔɔlʋʋ taa lɛ, ɖɩn̄ɔtɩna Malidiivi ɛjaɖɛ nɛ hadɛ kiŋ nɛ wɩsɩ ɖɩɖʋyɛ hɔɔlʋʋ taa. Hadɛ kiŋ nɛ wɩsɩ ɖɩlɩyɛ hɔɔlʋʋ taa lɛ, ɖɩ nɛ Siri Lanka nɛ Ɛndonezi ajɛɛ pɔn̄ɔtɩŋna ɖama. Hayi kiŋ nɛ wɩsɩ ɖɩɖʋyɛ hɔɔlʋʋ taa ɖɔɖɔ lɛ, Ɛɛndɩ caɣ se, ɖɩ nɛ Afɩgaanisitaŋ pasɩɩnɩ ɖama kamaɣ.
Sɔnzɩ nzɩ sɩkɩlɩ leɖuu kedeŋga yɔɔ cɩnɛ yɔ, Ɛɛndɩ n̄ɩnzɩ wɛ sɩ-taa. Kpaɣ ɖooo pɩnzɩ 5000 pʋcɔ palʋlʋʋ Yeesu Krɩstʋ lɛ, Ɛɛnduusi kajalaŋa taa sɔnzɩ kɛtɛma wɛʋ. Kewiisi sɔsɔsɩ sɔsɔsɩ wɛ Ɛɛndɩ ɛjaɖɛ taa. Nɛ ɖooo kɩbɩŋjaazɩ alɩwaatʋ taa sɩpɩlɩ pɩlaaɣ tadɛ haba yɔɔ. Ɛsɔ tɛɛ luŋguu aŋgba sɔsɔna naanza wɛna Ɛɛdɩ ɛjaɖɛ taa ŋkpaɣ ɖooo ɖɩn̄ɔʋ yɔ. Aŋgba sɔsɔna ana, anaa yɔ : Ɛnduuyizim nɛ Jayiniizim nɛ Buudiyizm nɛ Siikizim. Ɛlɛ, wayɩ nɛ wayɩ alɩwaatʋ taa lɛ, aŋgba cikpena n̄ɔn̄ɔ. Anaa yɔ : Zoroyasɩtirizim nɛ Kristiyanizim nɛ Iizilaam. Ɛɛndɩ Ɛngilisi ŋgbɛyɛ kamʋna Ɛɛndɩ ɛjaɖɛ nɛ pʋcɔ Kewiyaɣ Kɩkpɛndaɣ cɔŋna ɖɩ-yɔɔ waaɣ hiu nɛ nakʋ n̄ɩŋga taa. Ɖajaa Mahatma Gandhi lʋbɩna siŋŋ nɛ ɛjaɖɛ ńɖɩ, ɖɩlɩɩ yomiye taa pɩnaɣ 1947 n̄ɩŋga taa. Ɖooo pɩnaɣ 1950 n̄ɩŋga taa ɛjaɖɛ ńɖɩ ɖɩpɩsɩ kedeŋga yɔɔ cɩnɛ ɛjaɖɛ ńɖɩ ɖɩ-taa loma kaɖasɩm kɩlɩ lɩʋ yɔ.
Tɔsʋʋ nʋmɔʋ taa lɛ, sɔnɔ Ɛɛndɩ ɛjaɖɛ kɛŋna ɛjaɖɛ hiu n̄ɩnɖɛ nɖɩ mbʋ payaɣ se PIB yɔ, pʋ-hɔɔlʋʋ taa. Nɛ yabʋ nʋmɔʋ taa PIB hɔɔlʋʋ taa lɛ, ɖɩkɛ ɛjaɖɛ naanza n̄ɩnɖɛ. Ansaayɩ n̄ɩɣtʋ ndɩ ndɩ lubu (lubutu) nʋmɔʋ taa lɛ, ɛjaɖɛ ńɖɩ, ɖɩkɛ kɩfaɖɛ. Ɛlɛ, ɛyʋ katɩɣ kala ndɩ ndɩ naayɛ ɛjaɖɛ ńɖɩ ɖɩ-taa, ɛzɩ kʋn̄ɔndʋtʋ nɛ takayaɣ kɩɩsɩmtʋ nɛ mulum yaa ɛyʋ peɣzuu mbʋ yɔ.
Kʋnʋmɩŋ wɛ ndɩ ndɩ nɛ ɩ-maʋ wɛɛ ɖɔɖɔ ndɩ ndɩ Ɛɛndɩ ɛjaɖɛ taa. Ɖɩnaɣ ɖɔɖɔ Ɛsɔ tɛɛ luŋuu aŋgba ndɩ ndɩ ɛjaɖɛ ńɖɩ ɖɩ-taa.