Ɛsɔ Tɔm kɩbandʊ tɩŋɩyaa ŋgbɛyɛ

Ɛsɔ Tɔm kɩbandʊ tɩŋɩyaa ŋgbɛyɛ, pɩkɛ Krɩstʊ Ɛsɔ sɛtʊ ŋgbɛyɛ. Tɔmpiye ɛsɔ tɔm kɩbandʊ tɩŋɩyaa ŋgbɛyɛ lɩna yʊsɩyʊ tɔmʊʊ cɔlɔ mbʊ se Ɛsɔ Tɔm kɩbandʊ tɔmpiye cɔlɔ. Pɩkɛ Ɛsɔ sɛtʊ ŋgbɛyɛ nɖɩ ɖɩñɔɔ pɩtɩŋna pɩɣyɩyaa lɛɛzɩtʊ lɩmaɣzɩyɛ cɔlɔ pɩtɩŋna Luther yɔɔ kpaɣ pɩnzɩ 1520 wɛɛ taa nɛ kɩkɛ pɩɣyɩyaa cɔɔcɩ. Ɛsɔ Tɔm kɩbandʊ tɩŋɩyaa ŋgbɛyɛ, ɛyaa mba pɛkɛ Ɛsɔ tɔm susiyaa kɛ agbeɣla sɔsɔna ɛsɩnda. Pa-paɣtʊ taa lɛ ŋmʊwa nɛ ŋtisi kɔyɔ pʊmʊna se pɔsɔŋ Ɛsɔ tɛ lɩm kiɖeɖem kɛlɛ pamɩsɩ-ŋ lɩŋamʊʊ taa nɛ pɩñalɩ ñɔ-yɔɔ kʊwɛkɩm tɩŋa. Pɩkɛ sɔnzɩ nzɩ ɛ nɛ cejewa lɛɛna pɛkpɛndʊʊ yɔ.

Kpaɣɖɩŋ sakɩyɛ ɖɛwa, kɛlɛ mekizaa waa mba, pʊ-tɔbʊʊ se pɩɣyɩyaa pekpeli agbeɣla sɔsɔna sakɩyɛ nɛ payaa-yɛ se Ɛsɔ Tɔm kɩbandʊ tɩŋɩyaa tɛ ɛyaa, pɛwɛɛ pa-tɩ yɔɔ fɛɛɛ, pɔ-tɔm wɛɛ ndɩ nɛ pɔsɔɔlɩ pʊtɔdɩyɛ naʊʊ tɔm pɩkɩlɩ cɔɔcɩ naa lalaa. Kpaɣ pɩnaɣ 2014 mbʊ yɔ pakalɩɣ ŋgbɛyɛ nɖɩ ɖɩ-ɛyaa kɔyɔ patalɩ tɔm mʊyaa ɛzɩ miiliiyɔɔ waa 600 kedeŋa kpeekpe taa.

Kiɖe tɛɛ lɛ, lɛɛzɩtʊ lɩmaɣzɩyɛ taatukuna cɔɔcɩ naa yaa politiki tɔm, pɩɩkɛ ɛsɔ tɔm yɔɔ maɣzɩm piŋ tɔm. Ɛsɔ yɔɔ tisuu lɩmaɣza kaakɛna Luther (pɩnzɩ 1483-1546) ɛnʊ weyi ɛgbaɣ lila huɖe taa yɔ, huɖe nɖɩ Pierre Valdo kaatɛma ñɔɔzʊʊ yɔ kpaɣ kpaɣɖʊ 12 tɛmtʊ alɩwaatʊ taa Fransɩɩ ɛjaɖɛ taa yɔ, Itaalii nɛ Suwisi, John Wyclif (pɩnzɩ 1320 ŋtalɩ 1384), Angletɛrɩ nɛ Jan Hus (pɩnzɩ 1369 ŋtalɩ 1415) kɛ Prague nɛ Bohême. Kɛlɛ ɖacaa papa kizi cɛlʊʊ Ɛsɔ tɔɔnaɣ Luther kɛlɛ ɛlɛ nɛ ɛ-tɔm sɔɔlɩyaa papɩsɩ pa-tɩ Luther ŋgbɛyɛ tɩnaa.