Ɛsakuliye takayaɣ kɩkalaɣ

Ɛsakuliye takayaɣ kɩkalaɣ (pɩkɛ takayaɣ kɩkalaɣ yaa takayasɩ kɩkalɩsɩ nzɩ papɩzɩɣ pakalɩ-sɩ nee yɔɔ kʊyʊm naalɛ naatozo yɔ) pɩkɛ maɣzɩm tɛ takʊʊ nɛ wiluu tʊmɩyɛ se pɩtɩŋɛ pɩkpɛndɩ nɛ pɩkɛ tɩlɩyɛ tɔm ɛyaa kpeekpe cɔlɔ, nɛ ɖɩcɔna kɔyɔ pɩkɛ kpɛlɛkɩtʊ tʊmɩyɛ nɛ ɛsakuliye tɔm paa weyi ɛ-cɔlɔ.

Pɩkɛ tovonum takayaɣ mbʊ pʊyɔɔ yɔ ɖɩkpaɣ-kɛ yɔ kɛtɩtʊ ndɩ ndɩ wɛɛ ka-taa nɛ aseɣɖe tɔm sakɩyɛ wɛɛ ka-taa, nɛ pɩtɩŋɩɣna pɩlɩyɛ naɖɩyɛ yɔɔ yaa taabɩlɩ naa nabɛyɛ yɔɔ nɛ takayaɣ kɩkalɣ kpata naa yɔɔ. Tɔmʊʊ ŋgʊ kɩñɔ alɩwaatʊ kɩfatʊ tʊ nɛ yɔ tɩ-taa kpaɣ ɖooo ɛsakuliye takayaɣ kɩkalaɣ yaa tovonum lɛɣtʊ tɔm kpou, keɖeɣa laɣsɩ nɛ nesi tɛɛ tʊma lɩʊʊ pɩnzɩ 1751 ŋtalɩ 1772 alɩwaatʊ taa.

Keekee taa lɛ, ɛsakuliye takayaɣ kɩkalaɣ wɛ ndɩ nɛ tɔm kpou mbʊ pʊyɔɔ yɔ tɔm kpou taa lɛ ɖɩnaɣ se palɩzɩ tɔmpee tɔmɩŋ nɛ pawɩlɩ paa nɖɩ lɛ ɖɩ ɖɩ-caɣyɛ tɔm loyaɣ taa nɛ paapɩzɩɣ patasɩ cɛtʊʊ ɖɩ-yɔɔ natʊyʊ, ŋgʊ ɛsakuliye takayaɣ kɩkalaɣ yɔ ñɔyɔɔdʊʊ pɩtɩŋa pʊ-tɔm pɩkɔzɩna ɛsakuliye tɔm. Woɖe yɔɔ woɖe yɔɔ lɛ ɖɩnaɣ kpaɣ hɛkʊ taa alɩwaatʊ nɛ ɖɔɖɔ ɖooo canaʊ alɩwaatʊ, Siini ɛjaɖɛ taa nɛ ɖɔɖɔ ceu cɔlɩɩ wɛɛ taa mbʊ takayaɣ ŋga kɛkɛ ɛsakuliye takayaɣ, kpɛlɛkɩtʊ pɩyʊ ɖama tamsɩnaʊ pɩyʊ.

Tɔmʊʊ ɛsakuliye takayaɣ kɩkalaɣ lɩna tɔmʊʊ encyclopædia, papɩsɩ-kʊ latɛŋ taa nɛ pɩwɩlɩɣ se pɩkɛ ɖanʊʊ lʊlʊʊ nɛ kɩlɩna Plutarque krɛkɩ tɔmʊʊ taa ἐγκύκλιος παιδεία. Tɔmpiye enkyklios tɔbʊʊ se kɩcɔcɔʊʊ, pʊtʊ weyi ɛcɔʊʊ kpɛyɛɛ ɛzɩ kaapɔɖɛ wɛʊ yɔ, walaa taa lɛ pɩwɛna alɩwaatʊ, pɩwɛɛ ɛyʊ paa weyi cɔlɔ, ŋgʊ tɔmpiye paideía tɔbʊʊ se kpɛlɛkɩtʊ. Tɔmʊʊ ŋgʊ enkyklios paideia kɩtɩŋa kɩ-tɔbʊʊ se tɩlɩyɛ kpeekpe mbʊ pɩkɛ kpɛlɛkɩtʊ tɩŋa yɔ.