Azɛrbayɩjanɩ kɛna hɔɔlʊʊ ŋgʊ payaɣ-kʊ se Kookaazɩ yɔ ɖɩ-taa ɛjaɖɛ naɖɩyɛ. Ɛjaɖɩ nɖɩ ɖɩwɛ ɖenɖe Erɔpʊ nɛ Azii pɛtɛyɩ-ɖama yɔ. Tɛtʊ ndʊ payaɣ-tʊ se Paaku yɔ, ndʊ kɛŋna ɛjaɖɛ ɖɩnɛ ɖi-taa tɛtʊ sɔsɔtʊ nɛ liidiya nɖɩ pɔtɔkjɩ-ɖɩ peeɖe yɔ payaɣ-ɖɩ se manatɩ.

Azɛrbayɩjanɩ
Azərbaycan Respublikası

Azɛrbayɩjanɩ tɛlɛŋa

Azɛrbayɩjanɩ Kɩɖaʋ kɩdɛɛka

Azɛrbayɩjanɩ Ɛjaɖɛ tɛ tampaɣ
Tʋmɩyɛ taa kʋnʋmɩŋ: .
Tɛtʋ sɔsɔtʋ: .
Ɛjadɛ kɛ mbʋ yɔ: .
Ɛjaɖɛ ñʋʋdʋ: Ilham Aliyev
Samaɣ ñʋʋ: 9,867,250 (2017)
Tɛtʋ hɔɔlʋʋ samaɣ ñʋʋ: 113 km²
Internet nimaɣ: .az

Wɩsɩ ɖɩɖʊyɛ taa, ajɛya wena acɔ-ɖɩ nɛ ata yɔ anaa lɛ, ArmeniiTurki; hayu kiŋ nɛ wɩsɩ ɖɩɖʊyɛ taa lɛ, Zɔɔrzii ɛjaɖɛ wɛna. Yee pɩkɛ hayʊ kiŋ kɔyɔ, Rusi nɛ hadɛ kiŋ lɛ, Iiraŋ ɛjaɖɛ wɛna.

Kʊnʊŋ ŋgʊ pɔyɔɔdɩɣ komina tʊma taa nɛ pawɩlɩʊɣ sukulinaa taa yɔ, ŋgʊ lɛ azeri. Tɛtʊ tʊnɛ tɩ-walanzɩ taa maɣna ɛzɩ 86 600 km2 ɛlɛ ɖenɖe lɩm wɛɛ yɔ peeɖe takɩlɩ wqalɩɣ lɛ, paacazɩɣ natʊyʊ yɔɔdʊ. Hasɩ yaɖɛ fenaɣ taa pɩnaɣ 2017 taa pakala ɛyaa kɛ ɛjaɖɛ nɖɩ ɖɩ-taa lɛ, pɛkpɛnda ɛyaa 9 867 250.

Kɩyɛna fenaɣ 30 pɩnaɣ 1991 kɛ ɛjaɖɛ ɖɩnɛ ɖɩmʊ ɖɩ-tɩ yɔɔ wɛʊ nɛ ɛjaɖɛ ɖɩnɛ ɖɩ- ñʊʊdʊ kɩfalʊ weyi palɩza-ɩ yɔ, ɛnʊ payaɣ se Ilham Aliyev nɛ komina yɔɔ cɔnɩyʊ payaɣ se Artur Rasizada.

Caucasus Albania kple emegbe Persia-fiaɖuƒe vovovowoe ɖu anyigba si woyɔna fifia be Azerbaijan dzi gbã. Vaseɖe ƒe alafa 19 lia me la, ekpɔtɔ nye Qajar Iran ƒe akpa aɖe, gake Russia kple Persia ƒe aʋawɔwɔ siwo dzɔ le ƒe 1804–1813 kple 1826–1828 me zi Qajar fiaɖuƒea dzi be wòatsɔ eƒe Caucasus-nyigbawo ade asi na Russia Fiaɖuƒea; nubabla siwo wowɔ le Gulistan le ƒe 1813 me kple Turkmenchay le ƒe 1828 me ɖe liƒo si le Russia kple Qajar Iran dome la fia. Nuto si le Aras ƒe dziehe gome nye Iran ƒe akpa aɖe vaseɖe esime Russia xɔe le ƒe alafa 19 lia me, afisi wokpɔ edzi le abe Caucasus Fiagã ƒe kpeɖeŋutɔ ƒe akpa aɖe ene.

Kaka ƒe alafa 19 lia nawu enu la, Azerbaijan dukɔmevinyenye aɖe do esime Azerbaijan Democratic Republic ɖe gbeƒã eƒe ɖokuisinɔnɔ tso Transcaucasian Democratic Federative Republic gbɔ le ƒe 1918 me, ƒe ɖeka le Russia Fiaɖuƒea ƒe mumu megbe, eye wòva zu xexemenunya ƒe demokrasi dukɔ gbãtɔ si me Moslemtɔwo sɔ gbɔ ɖo. Le ƒe 1920 me la, wotsɔ dukɔa de Soviet Union me be Azerbaijan SSR. Egbegbe Republic of Azerbaijan ɖe gbeƒã eƒe ɖokuisinɔnɔ le August 30, 1991 dzi, do ŋgɔ teti na Soviet Union ƒe gbagbã le ƒe ma ke me. Le September 1991 me la, Armeniatɔ siwo nye to vovovo me tɔwo ƒe akpa gãtɔ siwo le Nagorno-Karabakh nutoa me ɖo Dukɔ si yɔ eɖokui be Artsakh Dukɔa, si va zu ɖokuisinɔnɔ ŋutɔŋutɔ esi Nagorno-Karabakh-ʋa Gbãtɔ wu enu le ƒe 1994 me, togbɔ be nutoa kple nuto adre siwo ƒo xlãe gakpɔtɔ nɔ dukɔwo dome hã si dzi woda asi ɖo be enye Azerbaijan ƒe akpa aɖe. Le Nagorno-Karabakh-ʋa Evelia si dzɔ le ƒe 2020 me megbe la, wogbugbɔ Nagorno-Karabakh ƒe nuto adreawo kple eƒe akpa aɖewo de Azerbaijantɔwo ƒe ŋusẽ te. Azerbaijantɔwo ƒe amedzidzedze aɖe le ƒe 2023 me wu Artsakh Dukɔa nu eye wòna Nagorno-Karabakh Armeniatɔwo si dzo.

Azerbaijan nye dukɔ ɖeka si me dukplɔla ƒe afã le. Enye Turkey dukɔ ade siwo le wo ɖokui si la dometɔ ɖeka eye wònye Turkey Dukɔwo ƒe Habɔbɔ kple TÜRKSOY habɔbɔa me tɔ veviedonula. Dutadɔnunɔlawo ƒe kadodo le Azerbaijan kple dukɔ 182 dome eye wòle dukɔwo dome habɔbɔ 38 me, siwo dometɔ aɖewoe nye Dukɔ Ƒoƒuawo, Europa Aɖaŋudeha, Habɔbɔ si Mewɔ Ðeka O, OSCE, kple NATO ƒe PfP ɖoɖoa. Enye GUAM, CIS, kple OPCW ɖolawo dometɔ ɖeka. Azerbaijan hã nye dukɔ si léa ŋku ɖe WTO ŋu.

Dukɔa me tɔ akpa gãtɔ (97%) nye Moslemtɔwo le ŋkɔ me, gake dukplɔsea meɖe gbeƒã subɔsubɔha si dziɖuɖua ɖo o eye dunyaheŋusẽ gã siwo katã le dukɔa me nye xexemenunyalawo. Azerbaijan nye dukɔ madeŋgɔ eye wòle nɔƒe 91 lia le Amegbetɔ ƒe Ŋgɔyiyi Ŋuti Nuŋlɔɖi me. Wotso New Azerbaijan Dunyaheha si le dzi ɖum, si le dzi ɖum tso ƒe 1993 me la nu be enye ŋutasẽdziɖuɖu le dukplɔla Heydar Aliyev kple viaŋutsu Ilham Aliyev ƒe dziɖuɣi, eye wògblẽ nu le dukɔa ƒe amegbetɔ ƒe gomenɔamesiwo ŋuti nuŋlɔɖi ŋu, si me mɔxexe ɖe dukɔmeviwo ƒe ablɔɖe nu geɖe wu, vevietɔ nyadzɔdzɔŋlɔlawo ƒe ablɔɖe kple dunyahehe me ameteteɖeanyi hã le.