Han Kewiyaɣ Kɩɖɛzaɣ

Sɔsɔ weyi payaɣ se Han yɔ, e-kewiyaɣ alɩwaatʋ. Ɛmʋ kewiyaɣ Siini ɛjaɖɛ taa nɛ pɩla pɩnzɩ 206 nɛ pʋcɔ palʋlɩ Yeesu-Krɩstʋ. Ɛtɔɔ kewiyaɣ nɛ pʋkɔɔ pɩsɩɩna pɩnaɣ 220 Yeesu-Krɩstʋ tɛ lʋlʋʋ wayɩ. Sɔsɔ Qin kewiyaɣ wayɩ Ɖajaa Han tɔɔ kewiitu. Pʋ-tɔbʋʋ se sɔsɔ Qin lɛɣna tɔɔʋ kewiyaɣ Siini ɛjaɖɛ taa. Ɖajaa Qin tɔɔ kewiyaɣ kpaɣ pɩnaɣ 221 nɛ puwolo pɩsɩɩna pɩnaɣ 206 taa nɛ pʋcɔ palʋlɩ ɖa-ñʋʋ yaɖʋ Yeesu-Krɩstʋ. Ɖajaa Han tɔɔ kewiyaɣ wayɩ lɛ, Siini ɛjaɖɛ tɛyɩ kewiisi naadozo taa.

Ɖajaa Liu Bang yebina nɛ Han kewiyaɣ ñɔ. Ɖajaa Liu Bang kɛkɛ you laɖaa ñʋʋdʋ. Ɛ-ñɩma kɛkɛ haɖaa. Ɖajaa Liu Bang kʋyɩ ɖajaa Qin kewiyaɣ yɔɔ nɛ ɛkʋsɩ-ɩ kewiyaɣ kpelaɣ yɔɔ. Han kewiyaɣ alɩwaatʋ taa ɛsɩ awiya nɛɛlɛ nɛ lutozo. Ɖajaa Han kewiitu kɩlɩna leɖuu kewiisi lɛɛsɩ. Ɖajaa Han tɛyɩ e-kewiyaɣ hɔɔlɩŋ naalɛ. Han wɩsɩ ɖɩɖʋyɛ hɔɔlʋʋ wɛɛ nɛ Han wɩsɩ ɖɩlɩyɛ hɔɔlʋʋ ñɛwɛɛ. Han wɩsɩ ɖɩɖʋyɛ hɔɔlʋʋ payaɣ ɖɔɖɔ se wayɩ kiŋ Han. Hɔɔlʋʋ ŋgʋ, kɩ-tɛtʋ sɔsɔtʋ payaɣ se Chang’an. Payaɣ Han wɩsɩ ɖɩlɩyɛ hɔɔlʋʋ ñɩŋgʋ se ɛsɩndaa Han. Han hɔɔlʋʋ kʋnɛ, kʋkʋ tɛtʋ sɔsɔtʋ yɔ, Luoyang. Han wayɩ hɔɔlʋʋ ñɔ pɩnaɣ 206 nɛ pʋcɔ palʋlɩ ɖa-ñʋʋ yaɖʋ Yeesu-Krɩstʋ. Kɩsɩ tɩnaɣ pɩnaɣ nakʋ ñɩŋa taa Yeesu-Krɩstʋ lʋlʋʋ wayɩ. Piyele Han wɩsɩ ɖɩlɩyɛ hɔɔlʋʋ ñɔñɔ pɩnaɣ 25 pʋcɔ palʋlɩ Yeesu-Krɩstʋ nɛ kɩsɩɩ tɩnaɣ pɩnaɣ 220 ɖa-ñʋʋ yaɖʋ Yeesu-Krɩstʋ lʋlʋʋ wayɩ. Kewiisi naalɛ nzɩ sɩ-hɛkʋ taa lɛ, kewiyaɣ cikpelaɣ nakɛyɛ wɛɛ. Payaɣ kaka se Xin kewiyaɣ. Ɖajaa Wang Mang yebina nɛ kewiyaɣ ŋga kɔñɔ, ɛlɛ, keteleɖi.

Siini ɛjaɖɛ caanaʋ tɔm taa lɛ, Han kewiyaɣ alɩwaatʋ taa ɛjaɖɛ nɖɩ ɖɩkɩlɩ ɖɛʋna ɛsɩndaa. Halɩ paya alɩwaatʋ ndʋ se «Sika pɩnzɩ» (âges d’or). Halɩ nɛ sɔnɔ, samaɣ ŋga kalɩna Han kewiyaɣ taa yɔ, payaɣ pa-tɩ se « Han samaɣ ».