Ɖozɩ ñɩɣʊʊ tɔɔnaɣ kɛ ɖozɩ hatʊ ñɩɣʊʊ kɩtɔɔʊ tɛ hɔɔlʊʊ. Kpayɩ tʊʊzʊtʊ taa lɛ, paɖanɩɣ-tʊ cɔlʊʊ nɛ fransɩɩ kʊnʊŋ taa, tɔm kpoŋ sakɩyɛ taa nɛ pɩwalɩ pɩtalɩ kpɛŋgbɛsɩ kɩtɔɔsɩ, nɛ sakɩyɛ wɛɛ lɛ, pahayʊʊ-sɩ (Paarii kpɛŋgbɛka nɛ shii-také, nɛ ŋgbaɣ ndɛɛ) nɛ aɖɔnɖɔlɛɛ naayɛ pɔtɔkɩ-yɛ sakɩyɛ Wɩsɩ Ɖɩlɩyɛ ɖooo hayi kiŋ ɛjaɖɛ taa. Hɔɔlʊʊ ŋgʊ kɩpɩzɩɣ kɩkɛ liɖe (karɔtɩ), camɖɩyɛ (céleri), hayʊʊ (saladɩ ñɩɣʊʊ hayʊʊ), hɛɖʊʊ (artichaut), tɩŋ piye (kpɛnzʊʊ kizokuu), añɔm (kaabʊ), hɛyɛ (tɛtɛɛ hɛyɛ) yaa piye (samɩɖɛ).

Tɔm piye ndɩ ɖɩwɩlɩkɣ pɩlɩnɛ mbʊ ɖozi hayʊʊ ñɩɣʊʊ kɩhayʊʊ ŋgʊ kʊlʊlʊʊ hatʊ yɔ. Tɩzʊʊ nɔmɔʊ taa lɛ, ɖozi ñɩɣʊʊ tɔɔnaɣ ha ɛsɛ nɛ tɩŋ piye ɛlɛ, hɔɔlɩŋ nɩɩyɛ taa lɛ, patɩzɩɣ yaa pɔtɔkɩ ɛzɩ ɖozi ñɩɣʊʊ tɔɔnaɣ yaa tɩŋ piye. Kɩhaɣ ɛsɛ ɖɔɖɔ nɛ ɖozi taa yɛɖɛ yɛɖɛ ñɩɣtʊʊ ndʊ palakɩ nɛ ɖɔɖɔ tʊmɩyɛ ɖɩtɩzɩyɛ taa ɛlɛ pɛtɛ pawazaɣ tɛkɛ kʊyʊm, paa pɛkɛ ɖɔɖɔ ɖozɩ hatʊ ñɩɣtʊʊ kɩtɔɔtʊ.

Tɩzʊʊ nɔmɔʊ taa nɛ tɔnasɩ kɩbanzɩ kpɛlɛkʊʊ tʊmɩyɛ taa lɛ, ɖozi ñɩɣʊʊ tɔɔnaɣ hɩlaa walaa. Pɩkɛ tɔɔnasɩ nzɩ sɩ-taa fɛyɩ nandʊʊ yɔ nɛ pɩfɛyɩ leleŋ nɛ pɩtɩŋgʊʊ nandʊʊ yaa kpakpasɩ ñanaɣ tɔɔnaɣ alɩwaatʊ taa. Pɩkɛ ɖɔɖɔ hɔɔlɩŋ nɩɩyɛ taa tɩŋ pee kɛ tɩŋ kpɛlɛkʊʊ nɔmɔŋ taa pɩsɩnɛ kɩtɩŋgʊʊ tɛlɛm naa mba pa-taa wɛ ɖɔm yɔ. Payaɣ-wɛ se leleŋ-ɖɔm (leleŋ-ɖɔm ɖɩtɩzɩyɛ). Ɛlɛ tɔm piye ɖozi hayʊʊ ñɩɣʊʊ tɔɔnaɣ pɩzɩɣ ɖɩwɛna tɔbʊʊ nɩɣʊʊ tobi alɩwaatʊ ndʊ ɛ-tɛkɛ pɩyʊʊ ɛzɩ tɛtɛɛ hɛyɛ yaa mɔʊ, nandʊʊ nɛ kpakpasɩ yeke koŋ tɩŋgʊʊ nɛ ɖozi hatʊ ñɩɣʊʊ tɔɔnaɣ nɛ ŋnɛʊ tɛ wonduu.

Tɔm piye hatʊ ñɩɣtʊ tɔɔnaɣ wɛʊ mbʊ yɔ pasɩma-ɖɩ Fransɩɩ ɖooo pɩnaɣ 1531 pɩlɩnɛ canaʊ tɔm kɛdʊʊ Robert nɛ kɩlɩnɛ latɛŋ kʊnʊŋ taa legumen tɩŋ ŋgʊ kɩwɛna hatʊ nɩɣtʊʊ tɛ pee yɔ. Kɩ-ɖɩlɩyɛ taa lɛ kɩkɛ halʊʊ. Kɩwɩlɩɣ kajalaɣ taa kɛ hatʊ ñɣtʊʊ pee nɛ mʊlʊm pee tɩŋ weyɩ ɖooo kiɖe tɛ lɛ, pɩkɛ tɩŋ kɩtɔɔŋ. Hatʊ ñɩɣtʊ wɛʊ mbʊ yɔ pɔtɔkɩ-tʊ lɛɛŋ yaa patɩzʊʊ. Kɩkɛ kɩtɩŋgʊʊ tɛlɛm taa nɛ papɩzɩɣ pakpɛndɩ patɩzɩnɛ nandʊʊ yaa patɩzɩɣ hɔlʊʊ hɔlʊʊ.

Ɖozi hatʊ ndɩ ndɩ ndʊ tɩwɛ ɖa-alɩwaatʊ tʊnɛ tɩ-taa yɔ, wɛ ɖeu kamaɣ fɛyɩ, paa sɩ-tɛ tɔɔʊ ɛwɛ keeke nasɩyɛ yɔ kɛnɛ yɔ, ɛzɩ tʊʊzʊʊ taa tɛtɛɛ hɛyɛ nɛ ŋbaŋtɩŋ nɛ awihɛyɛ nɛ tɩmatɩ nɛ suu nɛ kaabʊ. Nɛ yee ɖɩmaɣzɩna Eerɔpʋ kɔyɔ ɖɩnaɣ se paasɩma ɖozi hatʊ natʊyʊʊ nɛ pɔtɔkaɣ-tʊ ɖooo canaʊ kɩbɩnʊʊ alɩwaatʊ taa.