Kʊdɔŋ kɩɖɛzʊʊ (Maladie infectueuse)

Kʊdɔŋ kɩɖɛzʊʊ kɛ kʊdɔŋ ŋgʊ pʊtʊ ŋñɩɩ tomnaɣ tʊ nɔyʊ kɔŋna yɔ. Kʊdɔŋ sɔtʊ tʊ yaa ŋñɩɩ cɩkaɣ tʊ yaa sɔyɩyʊ yaa kpɛŋgbɛka yaa kajalaɣ kpɩnɛ. Pʊtʊna mba pɛɖɛzɩɣ-kʊ yɔɔ pɛ-tɛ kpɛlɛkʊʊ lɩna ɖɔkɔtɔ naa cɔlɔ nɛ wezuu kpɛlɛkʊʊ tɩna cɔlɔ nɛ kʊdɔmɩŋ kɩlɩlɩŋ kpɛlɛkʊʊ cɔlɔ.

Kedeŋga taa lɛ kʊdɔmɩŋ kɩɖɛɖɛŋ paɣlɩɣ mba pɛwɛna tomnasɩ nɛ pe-fezuu yɔ pɛ-tɛ. Ɛzɩ kpɩna nɛ tɩŋ nɛ pɩ-ñɩtʊ nɛ tomnasɩ cikpesi tɩna. Kʊdɔŋ sɔtʊ wɛ ɖɔɖɔ kʊdɔmɩŋ sɔtʊ taa. Kʊdɔmɔŋ ɛ-nʊ ɛ-tɛ ɖɛtʊ wɛ ndɩ ndɩ pɩlɩna pʊtʊ weyi kɩwɛ ɛ-yɔɔ yɔ ɛyʊ yaa kpɩnɛ yaa mbʊ payi pʊcɔ ɛyʊ nɛ pɩ-taa yɔ.

Kʊdɔŋ ŋgʊ kɩ-tɛ ɖɛʊ wɛ ɖoŋ siŋ yaa pʊtɔma pɩmana. Ɛzɩ tetanusi, pɩkɛ kʊdɔŋ kɩɖɛzʊʊ ŋgʊ kɩlɩna Clostridium tetani cɔlɔ yɔ, ŋñɩɩ cɩkɑɣ ŋga kɛwɛ tɛtɛ yɔ. Ɖɛtʊ natʊyʊ fɛyɩ tɩtɩŋna ɛyʊ yɔɔ. Kɩ-tɛ tɩŋgɩɣna ŋñɩɩ cɩkaɣ nakɛyɛ yɔɔ nɛ kasʊʊ ɛyʊ tomnaɣ taapɩtɩŋna heŋ weyi ɛ-taa wɛ azuuna yɔ. Kɔyɛ naɖɩyɛ wɛ nɛ pɔsɔkɩ-ɖɩ ɛyaa se kʊdɔŋ ŋgʊ kɩ-taa wɛ nɛ pɩkɛ kɩjɛyɩɣ se pɔsɔkɩ-ɖɩ paa ŋga ɛzɩ katalɩ sukuli wobu yɔ kɛ Fransɩɩ ɛjaɖɛ taa.

Ɖɩkpaɣ ɛzɩ wɩsɩ kʊdɔŋ mbʊ yɔ kɩtɩŋgɩna sɔyɩyʊ nɔyʊ yɔ, kɩnamɩyɛ tɛ kɔɔnaɣ ɖalʊ falciparum (ɖalaa lalaa wɛ ɖɔɖɔ), kɩtɩŋna pɔɖʊʊ yɔ nɛ kɩɖɛʊ ɛyaa, pɔɖʊ halɩ ŋgʊ. Ɛyʊ yɔɔ sɔyɩyʊ ɛ-nʊ ɛwɛ ɛlɛ ɛyʊ lɛlʊ nɔyʊ ɛɛpɩzɩɣ ɛɖɛzɩɣ lɛlʊ. Nɛ ɖɩyɔɔdʊʊ alɩwaatʊ tɩ-nɛ yɔɔ yɔ kɔyɛ kɩsɔbɩyɛ naɖɩyɛ pɩlɩna kʊdɔŋ ŋgʊ kɩ-yɔɔ. Kpeziwɩlaɣ kʊdɔŋ ɖɛʊ ɛyaa pɩtɩŋna helim taa. Ɛyʊ yɔɔ kɩwɛ nɛ kɩɖɛʊ ɛyaa siŋ.

Ɛzɩma ɖɩlakɩ nɛ kʊdɔŋ kɩɖɛzɩɣ ŋgʊ kɩtakpaɖʊ, mbʊ ɖɩwɩlɩɣ yɔ. Ɖe-feziŋ nɔnɔsɩ, ɖɩkpezɩɣ lɛ,pɩpɔzɩɣ se ɖɩkpezi pɩsacɩmɖɛ taa yaa ɖe-nesɩ taa nɛ ɖɩsaŋ kpagbaa nɛ ɖɩ-taɖɛzɩɣ nɔɔyʊ. Tɔɔnasɩ ɖeɖe pɩwɛ se ɖɩsaŋ ɖe-nesi camɩyɛ pɩcɔ ɖɩtɔkɩ ɖɔ-tɔɔnasɩ nɛ ɖɩsuluu lɩm naa yɔɔ camɩyɛ nɛ ɖɩtɩzɩɣ tɔɔnasɩ sɩ-bɩɣʊ camɩyɛ pɩcɔ ɖɩtɔkɩ. Ɖɩñalɩɣ ɖa-kɩcɩkpɩŋ taa ɖɔkɔtɔ naa cɔlɔ nɛ ɖɩsɔʊ lɩm ɖoŋ ɖoŋ. Lɩm mbʊ pɩta fɛyɩ asuma yɔ. Kʊzʊʊ nɔmɔʊ taa lɛ, ɖɩla tʊmɩyɛ nɛ kʊzʊʊ huyu.