Koronaalɩ

Mbʋ payaɣ se koronaalɩ yɔ, pʋtɔzʋʋ ɛyʋ hɛtʋ tiku yɔɔ. Piyele mbʋ payaɣ se periyantɩ koronaalɩ yɔ, pʋbʋ ñohuuzuni abalɩtʋ yaa halɩtʋ po-hosi yɔɔ. Periyantɩ koronaalɩ huuzuu abalɩtʋ yaa halɩtʋ yɔɔ lɛ, kɩ-wɛtʋ wɛɛ ɛzɩ kokooye yɔ pʋ-yɔɔ. Pɩpɩzɩɣ pʋwɛɛ ɖɔɖɔ ɛzɩ hɛtʋ tiku yɔ. Takayaɣ ŋga payaɣ se « Besch » yɔ, ka-taa pɛkɛdɩ-tʋ. Palɩzɩ takayaɣ ŋgaa pɩnaɣ 1845.

Patasɩ tɔm tʋnɛ tɩ-yɔɔ nesi ñɩɣʋ takayaɣ ŋga payaɣ se « Lar » yɔ ka-taa. Pama kaka pɩnaɣ 1892 taa.

Payaɣ ɛyʋ mɔɔyɛ naɖɩyɛ ɖɔɖɔ se koronaalɩ mɔɔyɛ. Mɔɔyɛ ńɖɩ, ɖɩwɛ ɛyʋ ñʋtaka nɛ pɩ-tɛɛ. Mɔɔyɛ ńɖɩ, ɖikota pazɩ. Payaɣ mɔɔyɛ ńɖɩ ɖɔɖɔ se kiɖe tɛ mɔɔyɛ yaa ɛsɩndaa mɔɔyɛ. Ɛyʋ ñɔsɩ wɛ wɛɖʋʋ ŋgʋ ɛyʋ ñʋʋ taa yɔ, pɩɩpɩzɩɣ pɩcɛzɩ caŋga nakɛyɛ. Ɛyʋ ñɔsɩ cɔ koronaalɩ nɛ pɩta.

Takayaɣ ŋga payaɣ se « Pommier, Athéisme » yɔ, ka-taa pâma tɔm tʋnɛ. Palɩzɩ takayaɣ kanɛ pɩnaɣ 1857 taa. Ka-taa lɛ, 1177 hayʋʋ yɔɔ pâma tɔm tʋnɛ.

Payaɣ kpabɩtʋ natʋyʋ ɖɔɖɔ se koronaalɩ kpabɩtʋ. Koronaalɩ kpabɩtʋ kpakɩna koronaalɩ mɔɔyɛ hɔɔlɩŋ naalɛ. Kpabɩtʋ koronaalɩ ɖɔɖɔ payaɣ se kiɖe tɛ kpabɩtʋ yaa ɛsɩndaa kpabɩtʋ. Kaɣɖɛ mɔɔyɛ tɛ tɛyɩɣna ñʋʋ tadaka taa mɔɔ. Kiɖe tɛ kpabɩtʋ fɛyɩ poliŋ nɛ kʋ-hɔɔlʋʋ ñʋʋ yɔɔ ñɩ̃ŋgʋ.