Maɣzɩm fɛyɩ, pɩkɛ maɣzɩm taa wiluu tʊmɩyɛ kajalaɣ nɖɛ, nɛ ɖɩ-maɣmaɣ ɖɩɖʊna maɣzɩm tɔm, maɣzɩm fɛyɩ kɛ mbʊ paasɩŋ maɣzɩm cɔlɔ yɔ. Kajalaɣ ɖoli ɖoli tʊmɩyɛ labʊ kɔyɛ tɛ nɖɩ Sigmund Freud laba yɔ ɖɩ-taa lɛ, tɔmpiye nɖɩ ɖɩwɩlɩɣ se pɩkɛ maɣzɩm taa tɔmɩŋ nɩɩtozo (maɣzɩm fɛyɩ kɛ kajalaɣ ɖeɖe, nabʊlɛ mbʊ pɩɩwɛɛ pʊcɔ maɣzɩm yɔ, nabutozo lɛ maɣzɩm tɩtɩŋa) ŋgʊ ɖoli ɖoli tʊmɩyɛ labʊ kɔyɛ hɔɔlʊʊ naalɛ ŋgʊ taa lɛ pɩkɛ pɩyʊ yem, pɩkɛ ɖɔɖɔ ma nɛ mbʊ pɩkpaɖa ma yɔ. Jacques Lacan cɔlɔ lɛ, maɣzɩm fɛyɩ laɣsɩ lɩna ɛyʊ nzʊlɩmɩyɛ cɔlɔ kɛnɛ.

Maɣzɩm taa wiluu tʊmɩyɛ tɛ lɛ, maɣzɩm fɛyɩ kɛna ɛyʊ wɛtʊ yaa laɣsɩ, e-fezuu caɣʊʊ wɛtʊ naa, pɩkɛna mbʊ ɛyɩ liu sɔɔlʊʊ yɔ yaa ɛmaɣzʊʊ yɔ. Tɔmʊʊ ŋgʊ kɩ-yɔɔ laba ndɔnjɔɔlɩyɛ piŋ kɛ tʊma lɛɛna paɣtʊ taa ɛzɩ ɖɩkpaɣ maɣzɩm kpɛlɛkʊʊ tʊmɩyɛ cɔlɔ mbʊ yɔ nɛ hola wondu tʊmɩyɛ kpɛlɛkʊʊ tɛ mbʊ yɔ. Kajalaɣ tɔmʊʊ kɩ-tɛ nɩtʊ ɛzɩ pʊwɩlɩ se pɩkɛ lɩmaɣza fɛyɩ yaa lɩmaɣza lebitu yɔ kaalɩna Ɛŋglɩsɩ kʊnʊŋ taa kɛnɛ. Ɖɩlɩna tɔm hʊyʊ nɔɔyʊ ɛkɛ Ɛŋglɩsɩ tʊ, ɛnʊ payaɣ se Henry Home Kames, pɩnaɣ 1751. Pʊwayɩ yɔ Suwiisi takayasɩ mayʊ nɔɔyʊ ɖʊ-tʊ Fransɩɩ kʊnʊŋ taa, Henri-Frédéric Amiel kpaɣ pɩnzɩ 1860 cɔlɔ mbʊ yɔ.

Pɩkɔma kpaɣɖʊ 19 alɩwaatʊ lɛ, pɩtɩŋna Schelling nɛ Arthur Schopenhauer pɔ-yɔɔ lɛ pana kpaŋ lɩmaɣzɩyɛ naɖɩyɛ kɛ ɛyʊ kalɩzaɣ taa nɛ kɩɩlakɩ mbʊ pʊwɛ ɖeu yɔ, Von Hartmann susi pɩnaɣ 1868 kɛ lɩmaɣza fɛyɩ tɛ ɛyʊ yɔɔ maɣzɩm tɔm. Pɩ-tɛ kpaɣɖʊ ŋgʊ kɩ-taa kɛ maɣzɩm kpɛlɛkʊʊ lɔŋ, kɔɔ ñɩnɩyɛ nɛ ajɔɔla tʊmɩyɛ kpɛlɛkɩtʊ lɩ piŋ, pɩtɩŋna Johan Friedrich Herbart, Hermann von Helmholtz, Gustav Fechner, Wilhelm Wundt yaa Carl Gustav Carus, mba kɛna kajalaɣ ɛyaa mba palɩzɩ kʊzʊʊ wazaɣ tɔm ɛyʊ maɣzɩm taa.