Rɔɔm

Rɔɔm kɛna sʊlʊm mbʊ pɩlɩna Amerika ɛjaɖɛ taa yɔ. Sikiɖi kɛ pañɩŋgʊ camɩyɛ nɛ pɩla patɩza sʊlʊm pɩunɛ. Sɔsɔɔna tʊma taa rɔɔm wɛɛ pɩtasɩna hayɩm taa ñɩŋgʊ. Hayɩm taa ŋgʊ lɛ, fɩnfɩnaa kɛ palakɩ-kʊ. Papɩzʊ peyele rɔɔm ŋgʊ kelekele kɩhʊlʊmɩ mbʊ yaa paɖʊ kɩ-taa sɔzɩŋ hatʊnatʊyʊ yaa pee nɛ pɩtasɩ wɛʊ ɖeu. Alɩwaatʊ ndʊ kɩwɛʊ muzulee. Rɔɔm kɛna sʊlʊm ɖoŋ ñɩmbʊ nabʊyʊ. Hɩɖɛ ɖɩnɛ ɖɩ-ɖɩlɩyɛ wɛ cɩkpɛndʊ. Fransɩ mba tɔŋ se peeɖe ɖɩlɩna pɩnaɣ 1687. Ɛlɛ Aŋgilisi mba cɔlɔ ɖɩɩwɛɛ ɖooo pɩnaɣ 1654. Ñɩnɩya tɔŋ paapɩla ɛzɩma yɔ hɩɖɛ naɖɩyɛ kɛ pɛsɛtaa.

Hɩɖɛ nɖɛ lɛ rɔmbuliyɔ yaa rɔmbusiyɔ nɛ pʊtɔbʊʊ se you. Sʊlʊm ɖoŋ ñɩmbʊ pʊnɛ, fɩnfɩnnaa kɛ palakɩna-pʊ. Panaŋgʊ-kʊ mununu nɛ pacatɩ-kʊ camɩyɛ piyele pañɩŋ-kʊ nɛ kɩ-tɛ feveku yaa sɔŋgaɣ ŋga kalɩʊ yɔ, ŋga pɛcɛyʊ. Fɩnfɩnaa pʊʊ nɛ pɛsɛtɩ-wɛ lɛ, pakpakʊ-wɛ nɛ lɔɔɖa sɔsɔna powona tʊmɩyɛ ɖɩlaɖɛ. Patalʊ lɛ pañalɩ-wɛ, pakayɩ camɩyɛ nɛ pɛsɛtɩ nɛ paɖʊ fɩnfɩnaa moti taa. Pɩsa nɛ pɩnaŋɩ camɩyɛ lɛ, pɔyɔɔyɩɣ lɩm ɖoŋ ɖoŋ. Lɩm mbʊ pɩlɩʊ mbʊ yɔ, paɖʊ-pʊ toonoonaa taa pɩla ɛzɩ efemiye yɔ ɛlɛ paɖʊ pɩ-taa lɩm kɩñɩŋgɩm nabʊyʊ pʊwayɩ lɛ, posuu kpalabanaa taa.

Paasuna nesi ɛlɛ pɩwɛʊ moti nakʊyʊ taa nɛ pitiki kpalabanaa taa ɖɛfɛɛɛ. Fɩnfɩnaa sɛndʊ ndʊ tɩkazʊ yɔ, paɖʊ-tʊ momoɖe nɖɩ ɖɩhaɣ feveku yɔ ɖɩ-taa. Fɩnfɩŋ lɩna Azii ɛjaɖɛ taa nɛ pɩnzɩ mɩnɩŋ VIII taa nɛ Arabu waa hayaɣna-kʊ pɩkɔɔ Ɛsɩpañɩ ɛjaɖɛ taa mba wona-kʊ Amerika tɛtʊ taa pɩnaɣ 1493. Pɩɩkɛna alɩwaatʊ ndʊ Christophe Colomb pɩsaɣ peeɖe nabʊlɛ taa yɔ. Fransɩ ɛjaɖɛ taa pɛkpɛlɛkʊ rɔɔm saʊ yɔ, ɛsɔsɛtʊ tʊ weyi payaɣ se layʊ Labat yɔ, ɛnʊ wɩlana-wɛ. Layʊ ɛnɛ ɛɛcaɣ Antiyi ɛjaɖɛ taa, Amerika tɛtʊ taa. Pɩɩkɛna pɩnzɩ 1722 taa. Papɩzʊ pɔñɔɔ rɔɔm yem yaa palabɩna tɔɔnasɩ nasɩyɛ se sɩhʊʊ camɩyɛ.