Ñɔɔzɩtʋ hɛkʋ taa tʋkaɣ

Contenu supprimé Contenu ajouté
Gnangbade (ndɔncɔɔlɩyɛ | tambasɩ)
ñc Gnangbade kɛzɩ takayɩhayʋʋ Atlantique teŋgu ñɩŋgʋ nɛ Atɩlantiki teŋgu ñɩŋgʋ yɔɔ
Gnangbade (ndɔncɔɔlɩyɛ | tambasɩ)
Changed 'sea' to 'ocean' throughout
Caŋa 1:
[[File:Atlantic Ocean.png|thumb|Atlantiki tengu]]
 
Tɛtʊ kpeekpe taa lɛ, teŋgulɩŋgamʋʋ na kpɛnda 5. Pa-taa kɛ ɖɩnaɣ Atlantiki teŋgulɩŋgamʋʋ. Kɩ-tɛ walanzɩ kɛ 106.000.000 km2. Pʊyɔ kɛ kɩkɛ teŋgu na mba pakɩlɩ walʊ yɔ pa-taa naalɛ ñɩŋgʊ. Kacalaɣ ñiŋgʊ yɔ [[Pasifiki teŋgu|Pasifiki lɩŋgamʋʋ]]. kɩwɛʊ yɔ pɩleɖaa pɩtɩɩfɛyɩ. Pɩlaba pɩnzɩ million waa 180 kɔyɔ. Ɛlɛ tɛtʊ ñabɩ kacɩɩna nɛ pɩkazɩ nɛ lɩm mbʊ pɩwɛɛ. Atlantiki teŋgulɩŋgamʋʋ ŋgʊ, kɩwazaɣ na tuuɖe taa mba mba pɛyɛlaɣ nɛ patɩlɩɣ ajɛya nɛ a-yɔɔ nɛ a-taa ñim yɔ. Halɩ nɛ sɔnɔ kɩkɛ nʊmɔʊ ŋgʊ ɛyaa pɩzɔ patiŋɩgɔnɛ pɛtɛzɩɣ ɖama tɛ yɔ.
 
Lee kɩwɛ, nɛ kɩwɛ, ɛzɩma Atlantiki teŋgulɩŋgamʋʋ wɛ Amerika nɛ Afro-Eurasie pɛ-hɛkʊ taa. Afro-Eurasie tɔbʊʊ se [[Afrɩka tɛtʊ tɔm|Afrika]] nɛ [[Eerɔpʋ tɛtʋ tɔm|Eerɔpɩ]] nɛ [[Aazii tɛtʋ wandamm|Aasii]] pakɩkpɛndʊʋ. Tɛtʊ kpeekpe yɔɔ teŋgulɩŋgamʋʋ na kpɛnda 5. Pɛdɛ 5 taa lɩm wɛ salala. TɛŋgʊnaaLɩŋgamɩŋ mba pɛtɛ kamasɩ tɔm laba kadɛ nɛ pɩkɔna kɔkɔɖɛ pɩtɩfeyɩ. Pɩwɛ ɛzɩ Atlantiki teŋgulɩŋgamʋʋ nɛ Arktiki pɛyɛkʊ taa tɔm yɔ. Atlantiki teŋgulɩŋgamʋʋ ñatama nɛ pɩyɔɔ. Atlantiki teŋgulɩŋgamʋʋ nɛ [[Pasifiki teŋgu|Pasifiki]] ñiŋgʊ kɛna mba mba pana nanza ñinba patamna ɖama. Kɩgaʊ ŋgbɛyɛ nɖɩ ɖɩcɔŋna kedeŋga yɔ lɩm yɔ yɔ, ɖɩñaɣ pana nɛ ɖɩsɩʊ kamasɩ lɩm taa.
 
Atlantiki teŋgulɩŋgamʋʋ ɖalakiŋ wɛ ndɩ ndɩ. [[Biresiili]] nɛ [[Liiberiya (Liberia)|Liiberiya]] pɛhɛkʊ taa-lɛ pɩwɛ 2848km nɛ [[Etaazuunii (États-Unis)|Etaazuunii]] nɛ [[Marɔkɩ (Maroc)|Marɔkɩ]] lɛ pɩmaɣna kɩlomɛtaa waa 4830.
 
[[File:Whipsiderry towards Watergate Bay - geograph.org.uk - 289492.jpg|thumb|Whipsiderry towards Watergate Bay, Cornwall]]
 
Atlantiki teŋgulɩŋgamʋʋ walanzɩ wɛ 82400000km2. Ɛlɛ, yee pɛkpɛdina kɩ-tɛ teŋgulɩŋgamʋʋ na cikpema kɔyɔ, 92.400.000 km2.
 
Papaazɩ Atlantiki teŋgʊlɩŋgamʋʋ yɔɔ tɔm alɩwaaatʊ ndʊ ɛyaa paazɩ kɩ-tɛ kɩtiiliŋ yɔɔ caaʊ yɔ ɛlɛ lɩm mbʊ pɩtɛzʊ tapaazɩ lɔŋ. Pɩnaŋ mɩnɩʊ ŋga taa kɛ ɛyʊ paazɩ tɛzɩɣ. [[Eerɔpʋ tɛtʋ tɔm|Eerɔpɩ]] tɛ hayʊ kiŋ ŋgʊ payaɣ se Groeland yɔ kɩhɔɔlʊ kɛ mɛlɛna saya mba pɛkɛ Fayikiŋ mba yɔ, mba mabɩ na palaŋa taa nɛ papazɩ tɛzɩɣ. Pañaɣ pana patalɩ Amerika hɔɔlʊ ŋgʊ pamamaɣ pakʊma hɩɖɛ se Terre–Newe (L’Anse aux Meadows) yaa Vinland.
 
[[File:Northern Savage Island, Atlantic Ocean.jpg|thumb|Northern Savage Island, Atlantic Ocean]]
 
[[Afrɩka tɛtʊ tɔm|Afrika]] kɩliilinŋ yɔɔlɛ, pɩɩsaŋ tɛzɩʊ. Kpɩyɩŋ saya mba palina Cap Bojador [[Sahara Wɩsɩ ɖɩɖʊyɛ (Sahara occidental)|Sahara Wɩsɩ ɖɩɖʊyɛ]] ɛjadɛ ta yɔ, pɩwɛ wɛɛ kaɖɛ se pɛtɛzɩ. Hɔɔlɩŋgʊ patʊʊ kʊ hɩɖɛ se Teŋga Cɩkpendʊ ñiŋgʊ yaa "Mer des ténèbres". Ɖooo pɩnaɣ 1434 taakɛ [[Pɔritigaalɩ (Portugal)|Pɔritigaalɩ]] kpɩyʊ sayʊ weyi payaɣ-ɩ se Gil Eanes yɔ ɛcalɩ Atlantiki teŋgʊlɩŋgamʋʋ yɔɔ lɩm tɛzɩy nɛ ɛ-mɛlɛ. Ɛpɩza ɛsaa-kʊ nɛ ɛwolonɛ ɛpɩsɩ ɖɔɖɔ. Ɛnʊ calina [[Afrɩka tɛtʊ tɔm|Afrika]] keteŋa cɔʊ kpɛɛɛ nɛ ɛta nɛ ɛkɔɔ ɛtalɩ Indes tɛtʊ taa. Pɩwayɩ lɛ [[Christophe Colomb]] nɛ ɛ-taabala pacalɩna pombo tɛzɩɣ pɩnaɣ 1492.
 
[[File:Clouds over the Atlantic Ocean.jpg|thumb|Clouds over the Atlantic Ocean, Salvador, Bahia, [[Biresiili]].]]