Ñɔɔzɩtʋ hɛkʋ taa tʋkaɣ

Contenu supprimé Contenu ajouté
Atticmaker (ndɔncɔɔlɩyɛ | tambasɩ)
category amended
Gnangbade (ndɔncɔɔlɩyɛ | tambasɩ)
liens, deleted unnecessary punctuation and french translations
Wonuu Yʋsʋʋ: Éditeur de wikicode 2017
Caŋa 1:
'''Sɩyansɩ''' ([[Fransɩɩ kʊnʊŋ|Fransɩɩ]] taa payaɣ se science, latin[[Latɛŋ taa’lɛkʊnʊŋ|Latɛɛ]] taa ’lɛ scientia, '''«pʋ-tɔbʋʋ se sɩmtʋ»)''' kɛna « wembu ɛyʋ kpɛlɛkaa nɛ ɛsɩm-pʋ yɔ, wembu ɛyʋ sɩma se pɩkɛ toovenim, ndɛŋgbɛzaɣ fɛyɩ yɔ. Pɩkpɛndaa pɩkɛna sɩmtʋ, kedeŋga kpeekpe yɔɔ wɛtʋ natʋyʋ taa tazʋʋ. Patazɩɣ se pañɩnɩ nabʋyʋ, tazʋʋ pʋmbʋ, pɩwɛna nɩmaʋ kɩtɩŋgʋʋ lɩŋŋŋ. Nɛ wembu pɔtɔŋ-pʋ se ɛɛɛ yɔ, paa anɩ ɛpɩzɩɣ ɛtakɩ nɛ ɛna nɛ etisi se toovenim ɛɛɛ.
 
Wembu '''mansɩmawaa cejewiye (''' (communauté savante''), ɖɩnɖɩ kandayɩɣna sɩyansɩwaa yɔɔ, ñɩnɩɣ yɔ’ɔ’lɛyɔɔ ’lɛ se '''« sɩyansɩtʋ sɩmtʋ (''connaissances scientifiques) »''') ɛkɛna wembu ɛyaa ñɩnaa, pakpa petii, pɛlɛlɩ, paɖʋ tozo, nɛ paa anɩ ɛɖʋ pʋ-nʋmaʋ taa ɛlɩɩ sɩmltʋ kʋɖʋmatʋ tʋndʋ tʋ-yɔɔ, nɛ paa pɩkakɩlɩ we, weyi ɛɖɔma pʋ-nʋmaʋ taa paa le, ɛkalɩɩ kʋɖʋmatʋ tʋndʋ tʋ-yɔɔ’ɔ paa ɛzɩmtaa. Piyele nɛ '''« sɩyansɩtʋ nʋmaŋɖɔm »''' '''« sɩyansɩtʋ tɔm taa wɛtʋ »''' yɔ, paba kɛna sɩmtʋ lʋlʋʋ wembu yɔ, nɛ wembu ɛyaa lakɩna tʋmɩyɛ se pʋlʋlɩ sɩmtʋ yɔ. Wembu pasɩmna-wɛ yɔ kɛna wembu pañɩnɩɣ yɔ. pʋbʋ’ʋpʋbʋʋ yɔ se pasɩna ɛyaa nɛ panɩɩ nɛ palɩzɩ kedeŋga nɛ kɔ-yɔɔ tɔm pɔ-tɔbʋʋ nɛ pɩsa nɩʋ kɛlɛʋ - pʋ-tɔbʋʋ se sɩmtʋ wendu tɩlɩɣ yɔ, tɩ nɛ wembu pɩwɛ keekee yɔ, ndɩwɛtʋ natʋyʋ ɛdaawɛɛ pɛ-hɛkʋ taa.
 
Ɛzɩ '''kpalɩtʋ (''dogmes)''') tɔŋgʋʋ se toovenim tɔm ɖɔɖɔ’ɔɖɔɖɔ tɩñɩnɩɣ yɔ, sɩyansɩ ñɛfɛyɩ '''sɔnɔmɛndɛma''' tɔm taa. Paa ɛzɩmtaa kʋ-tɔm ɛdamaɣ weyi, ɛpɩzɩɣ ɛpɩɣyɩ. Sɩmtʋ maɣmaɣ nɛ ñɩnʋʋ nʋmɔŋɖɔm, ɛyʋ pɩzɩɣ enii-wɛ nɛ ɛsɛ nɛ ɛlɛɣzɩ-wɛ. Ɖɔɖɔ’lɛƉɔɖɔ lɛ, sɩyansɩwaa ñɩnɩɣ se panɩɩ kedeŋga nɛ kɔ-yɔɔ wɛtʋ, nɛ pana pɩ-taa wembu pɩpɩzɩɣ pɩla ceewayɩ yɔ, nɛ pala-pʋ nɛ tʋmɩyɛ’ɛtʋmɩyɛ wazaɣ nakɛyɛ nʋmɔʋ taa. '''Ɛyʋ ɛwɛyɛ taa''' ɛnaɣ wembu yɔ, pʋmbʋ kpɛzɩɣnɩna sɩyansɩwaa pamba. Sɩmtʋ tʋndʋ tɩkɛna tɛkɩniki ɛsɩndaawobinaʋɛsɩndaa wobinaʋ tigiɖe nɛ tɛkɩniki kʋkʋ ñɛwɛɛ wazaɣ sɔsɔa’asɔsɔa '''ɛyʋ wezuucaɣʋ'''wezuu caɣʋ taa.
 
Ɖoo kiɖe tɛɛ’lɛtɛɛ ’lɛ, sɩyansɩ kamalɩna [[filozofii]] sɛɛsɛɛ. Dominique Lecourt ma pʋmbʋ’ʋpʋmbʋʋ ɛ-takayaɣ nakɛyɛ taa se : ''« ñɔkɔyɩnaʋ nimiye naɖɩyɛ wɛɛ nɛ ɖitamsɩ sɩyansɩwaa nɛ lɩmaɣza labʋ tɔm wendu payaɣ se filozofii yɔ. Wembu pʋyɔɔyɔpʋyɔɔ yɔ, ñʋʋdaamaɣzɩyaañʋʋ taa maɣzɩyaa nabɛye kɛqɛ Ionie pɩnzɩmɩnaɣpɩnzɩ VIIñɩŋgamɩnaɣ VII ñɩŋga taa pʋcɔ palʋlɩ YeesuuYeesu Krɩstʋʋ (VIIe siècle av. J.-C.). Pamba labɩna lɩmaɣzɩyɛ se wembu pɩlakɩ kedeŋga yɔɔ yɔ, pu-kubuuzutu wɛ kedeŋga yɔɔ. Kajalaɣ sɩyansɩ tɔm taa sɩmtʋ wɩla pʋmmbʋ na»''. Dominique Lecourt ñɔtɔma se filozɔfʋwaa kajalaɣñɩma ñalakaɣ ɖɔɖɔ sɩyansɩ (ɛlɛ pedesidiɣ filozofi nɛ sɩyansɩ).
 
'''Sɩyansɩ wɛna pilinzi ndɩndɩ'''ndɩ ndɩ nɛ paa weŋga’lɛ, kapama ɛsɛ nɛ sɩyansɩ sɩmtʋ hɔɔlʋʋ nakʋyʋ solo. Ɛzɩ matematikiwaa, [[Siimii lɛɣtʋ|simii]], fiziki, piolozii, mekaniki, ɔpɩtiki, farɩmasii, asɩtronomii, arɩkiyolozii, tɔsʋʋ[[Tɔsʋʋ (économie)lɛɣtʋ|tɔsʋʋ]], sosiyolozii, ppw. Paatɔŋ se patʋʋ tʋʋʋ wembu yɔ, pɩtɛma, yaa nɔɔyʋ ɛɛpɩzɩɣ ɛtasɩ pɩ-taa tʋʋʋ. Papɩzɩɣ patasɩ tʋʋʋ paa sɩyansɩ piliŋga weŋga’lɛweŋga ’lɛ ka-taa, pɩpɩzaa pɩkɛ ɖɔɖɔ kpeɣu taa. Paa piliŋga weŋga’lɛweŋga ’lɛ, kɛkɛ ɖɔɖɔ sɩyansɩ tem.
 
[[Category:Lɛɣtʋ]]