Kabɩyɛ kʊnʊŋ

Kabɩyɛ kɛ gur kʊnʊŋ nɛ pɔyɔɔdʊʊ keeke Togo nɛ Hayi kɩŋ. Kɩ-kɛ kabɩyɛ samaɣ mba kʊnʊŋ. Kpaɣna kpaɖʊ 20 ɖɩnaɣ kɩ-tɛ yɛlʊʊ sɩŋ nɛ Togo Hɛkʊ taa nɛ Togo nɛ Hadɛ nɛ ɖɔɖɔ Kana ɛjaɖɛ taa nɛ Peenɛɛ ɛjaɖɛ taa kɩŋ.

Loma kpeɣliye kpɛlɛkʊʊ tʊmɩyɛ cɔlɔ lɛ, peheyɩ-ɖʊ se ɖɩkpaɣ Togo samaɣ kpeekpe yɔ, ɛyaa mɩnɩʊ yɔ lɛ, hiu nɛ naatozo yeke nɩɩna kabɩyɛ kʊnʊŋ. Tɩmʊʊ wɛɖʊ kpɛlɛkɩyʊ, tɩŋgɩna SIL ŋgbɛ yɔ pɩnaɣ 1998 nɛ ɛyɩɣyɩɣ nɛ ɛtɔŋ se mba panɩɣ kabɩyɛ kʊnʊŋ nɛ pɛwɛ Togo ɛjaɖɛ taa yɔ, pɛkpɛnda ɛyaa 700 000 nɛ ɛyaa 30 000 wɛɛ ajɛyɛ lɛɛna taa. Ɖɩkpaɣ Togo taa pɩnaɣ taa 3,2 mɩnɩʊ yɔɔ nɛ ɖɩsɔzɩ kɔyɔ, ɖɩnɛ lɛ, kabɩyɛ samaɣ talɩɣ miiliyɔɔ 1,2 pɩnaɣ 2014 alɩwaatʊ taa.

Kabɩyɛ kɛ ɛjaɖɛ taa kʊnʊmɩŋ naalɛ taa kʊnʊŋ lɛɛkʊ kɩ-nɛ Ahʊna kʊnʊŋ. Togo tɛ sɔnɔ lɩmaɣza paɣtʊ taa lɛ, ɛjaɖɛ kʊnʊŋ wɩlɩɣ se pakpaza-wɛ ɛjaɖɛ taa tʊma wena ayeki nɛ ɛyʊ welesi nɛ ɛnɩɣ ɛjaɖɛ yɔ tɔm (Aradiyo naa nɛ televɩzɩɔ naa) pawɩlɩɣ-kʊ komina sukuli naa taa nɛ pakpa-kʊ kɔlɛzɩ ɖamɩŋ naanza nɛ natozo kɛ BEPC ɛzɩ kɩtɛ-kɛ kɩjɛyʊ hayɩsɩɣ takayaɣ yɔ.

Kabɩyɛ kɩmamaʊ paɣzɩna pɩnaɣ 193O ɛlɛ, pɩɩkɛ pɩnzɩ 1980 ɛjaɖɛ taa kabɩyɛ kʊnʊŋ ŋgbɛ nɖɩ pɩsɩna sɔnɔ kabɩyɛ tɔm lɩzɩɣya ŋgbɛ, kɩ-kɛ Togo ɛjaɖɛ tɛ samaɣ lɩm ɖʊʊ tɛ pɩlɩŋga ŋga kɛgɛdɩna yaa kamaɣzɩna yɔ.

Pamaɣ kabɩyɛ tɔm nɛ Romanɩ masɩ kɩñɔɔzɩsɩ. Masɩ tʊzʊʊ lɩna Afrika maʊ kpata kɩtʊzɩnaʊ. Matʊ lɛɛzʊtʊ kɩbandʊ Fada sɔsɔ Adjola Raphael ñɔzɩna nɛ ɛwɩlɩɣ nɛ palakɩna-tʊ tʊmɩyɛ Katoliki mba hɛkʊ taa.