Ñɔɔzɩtʋ hɛkʋ taa tʋkaɣ

Contenu supprimé Contenu ajouté
Katxis (ndɔncɔɔlɩyɛ | tambasɩ)
Gnangbade (ndɔncɔɔlɩyɛ | tambasɩ)
Nettoyage de la coupure des mots (selon les règles arrêtées par l'Académie)
Caŋa 4:
AWATƆŊ (CEDEAO) taa Kɩlabɩm taa nɩʋ wɩlʋʋtakayaɣ ŋga kɔyɔɔdʋʋ Laŋhɛzɩyɛtɔmyɔɔmaɣzʋʋ tam, Ɛyʋwaɖɛ tɔm, Ɛjaɖɛtʋ, Demokrasii nɛ ajɛya taa Ɖamataasʋʋnɛlɩʋ pɔ-lɔŋwɩlʋʋ yɔ, pàlabɩ-kɛ se káwazɩ wɩlɩyaawɩlɩyʋ halʋñɩnʋ nɛ abalʋñɩnʋ.
 
Agoza fenaɣ kɩyakʋ 28 ñɩŋgʋ wiye pɩnaɣ 1975 pañɩɣ nesi Ɖamatisinaʋ takayaɣ taa Lagos, [[Naajeeriya (Nigeria)|Naajeeriya]], nɛ Afrika wɩsɩɖʋɖʋyɛ taa ajɛyɛtɔsʋʋŋgbɛyɛajɛyɛ tɔsʋʋ ŋgbɛyɛ (CEDEAO) ñɔ. Lɩmaɣzɩyɛ ɖoyo kɛkɛna se pɩ́sɩna tɔsʋʋ nʋmaʋ taa ɖamazɩnaʋ nɛ ɖamadaazʋʋnɛlɩʋ, nɛ pɩha nʋmaʋ nɛ Kideŋhɔɔlʋʋ ŋgʋ kɩ-taa ajɛyɛ la nɔɔkʋɖʋmaɣ tɔsʋʋ nɛ kobo pɔ-tɔm taa. Mbʋ yekina nɛ hɔɔlʋʋ ŋ́gʋ kɩ-taa, ɛyaa hiɣ padɩ pazɩ, tɔsʋʋ wɛɛ kpeetuu yɔɔ, ajɛya hɛkʋ taa taabalɩyɛ cɛyɩ, nɛ pɩha nʋmaʋ nɛ Afrika Kideŋ wobina ɛsɩndaa nɛ puhuuna-kʋ.
 
Pʋ̀ɖɔŋ mbʋ nɛ puwokina ɛsɩndaa lɛ, lɩmaɣzɩyɛɖoyo ɛnʋ ɛ́lɛ́ɣzɩ, mbʋpʋyɔɔyɔ, pɩ-tɩŋgɛ pɩwɛɛ pɩlɛɣzɩɣ kedeŋga kpeekpe yɔɔ, nɛ pɩwɛɛ ɛzɩ kakañapɩsɩ naatalʋʋtaatɔm. Ɖɔɖɔ lɛ, lɩmaɣzɩyɛɖoyo ɛnʋ ɛlɛɣzaa se pʋ́ɖʋzɩna ajɛya 15 wena awɛ Kɩgaʋ taa yɔ, a-hɛkʋ taa taabalɩyɛ siɣ ñʋʋ siɣu ḿbʋkɩmaŋwɛʋ nɛ ɖamayɔɔñɩɣʋnɛkʋyʋʋ pɔ-yɔɔ yɔ. Se pʋɖʋzɩna ɖɔɖɔ asiɣ ñʋʋ siɣu m̀bʋ ŋgbɛyɛɖʋʋ, ɖamayɔɔwiluu, nɛ patɩŋgɛ padɩyɔɔwɛʋ tɔm yɔɔ yɔ.
Caŋa 10:
Tɔm lɛɛtʋ ndʋ panɩnɩ ɖama tʋ-yɔɔ yɔ, ndʋ’lɛ pɔ́cɔlɩ pa-ɖamadaazʋʋ lɩmaɣzɩyɛ nɛ pɩ-tamaɣ nɛ pɩla kʋɖʋm; ŋgbɛyɛ nɖɩ ɖɩ-taa ajɛya ɩdaakpaɣ hɔzɩŋ ɖama yɔɔ; laŋhɛzɩyɛ, tɛtʋkɩɩñamsʋʋ nɛ pɛɛyɛɛdaawɛʋ pɛwɛɛ tam kɛbɛlɛsaɣ ajɛya ana a-taa; ñaɖɩŋ hɛzʋʋ nikaɣ taa; ɛyʋ waɖɛ ñam, ɖɩ-yɔɔ lʋbʋ se ɖiwobina ɛsɩndaa nɛ ɖɩ-yɔɔ kandʋʋ; demokrasii nɛ komina ɛjaɖɛcamɩyɛɖɔkʋʋyɔɔ lʋbʋ se powobina ɛsɩndaa nɛ paka lila, nɛ pɩkpɛndɩna kɩjɛyʋʋ ŋgʋ ajɛya wɛna se atʋʋzʋʋ mbʋ alakɩ yɔ nɛ alakɩ siɣsiɣ lakasɩ tɔsʋʋ tɔm taa nɛ samaɣ tʋma tɔm taa yɔ.
 
AfrikawɩsɩɖʋɖʋyɛAfrika wɩsɩ ɖʋɖʋyɛ hɔɔlʋʋ ŋgʋ kɩ-taa, yɔɔdasɩ wɛ ndɩndɩ, sɔnzɩ nɛ mʋsɩ wɛɛ ndɩndɩ, nɛ politiki nɛ samaɣtʋma tɔm wɛɛ kpegbeka. Pʋ-yɔɔ lɛ, m̀bʋ CEDEAO ɖʋ kɩdɩ yɔ, pʋ-yɔɔ ɖɔm tɛkɛ aleɣya tɔm.
 
Kɛlɛ, sɔnɔ kɩyakʋ kʋnɛ, ɛyaa sɩma CEDEAO kedeŋga kpeekpe yɔɔ se kɩkɛna tɔsʋʋ ɖigbɛndɩyɛ nɖɩ ɖilabɩ ɖamadaazʋʋɖama daazʋʋ tʋma ɖɩ-ajɛya taa yɔ. Pɩ-tɩŋgɛ mbʋyɔmbʋ yɔ, ajɛyañʋndɩnaaajɛya ñʋndɩnaa mba palɩzɩ CEDEAO yɔ, kɩ-taa ajɛya ñʋndɩnaa mabɩ pa-laŋga taa mabʋ mbʋ nɛ pakpaɣ padɩ pɛcɛlɛ tʋmɩyɛ cɛlʋʋ mbʋ yɔ, nɛ m̀baḿbam̀ba ḿba petisaa se afrikawɩsɩɖɩdʋyɛafrika wɩsɩ ɖɩdʋyɛ taa ɖamadaazʋʋnɛlɩʋ lɩmaɣzɩyɛ kɛ lɩmaɣzɩyɛ kɩbanɖɛ yɔ, pa-tɩŋgɛ payɩ po-ɖoŋ taa.
 
Kideŋhɔɔlʋʋ ŋ́gʋ kɩ-taa, ñaɖɩŋ hɔ̀yʋʋ wiɖiiwiɖii. CEDEAO caɣ se laŋhɛzɩyɛ yɔɔ’lɛ, kɩtɩŋgɩɣna nʋmaŋ naadozo yɔɔ: ñaɖɩŋ nʋmaŋkaɣʋlɛɣtʋ, laŋhɛzɩyɛ yɔɔ kandayʋʋ nɛ laŋhɛzɩyɛ kɔnaʋ nɛ ɖoŋ ɖenɖe pɩɩcɔʋ kpem yɔ. Wondu cabɩ haɣna waɖɛ se kɩtɩŋgɩ nʋmaŋ ɩnɩ ɩ-niidozo: pɩnaɣ 1999 taa tɔmdɩmtakayaɣtɔmdɩm takayaɣ ŋga kɔyɔɔdʋʋ yoŋ nʋmaŋɖɩɣʋ, ɩ-hɛtʋʋ nʋmaŋtɩŋgʋʋnʋmaŋ tɩŋʋʋ nɛ i-loluu tɔm yɔ, pɩnaɣ 2001 taa tɔmdɩm kusuyum takayaɣ ŋga kɔsɔzɩ demokrasii nɛ komina ɛjaɖɛcamɩyɛɖɔkʋʋɛjaɖɛ camɩyɛ ɖɔkʋʋ tɔm yɔ, pɩnaɣ 2008 taa CEDEAO tisi yoŋ nʋmaŋkaɣʋnʋmaŋ kaɣʋ tɔm ndʋ tɩ-yɔɔ yɔ, nɛ pɩnaɣ 2003 taa tɔmdɩmtakayaɣtɔmdɩm takayaɣ ŋga kɔyɔɔdʋʋ wɩlʋʋ nɛ kpɛlɛkʋʋ pɔ-tɔm yɔ. CEDEAO ñɔwa nɛ kɩ-kajalaɣ pɩnzɩ 37 nzɩ sɩɖɛwa yɔ, nɛ pɩkɩlɩna kajalaɣ pɩnzɩ 20 taa, kɩlɩzɩ poltikinaa mba, kisiɣ ñʋʋ tɔm ndɩ ndɩ ndʋ, kʋɖʋ aɖaŋnaa mba, nɛ kʋɖʋ kʋ-nɔɔ ɖenɖe ɖenɖe payɩ yɔ, siɣsiɣ nɛ kiimuluuwondu tʋnɛ, tɩ-nʋmaʋ taa kɩɖɔma. Mbʋ yebina nɛ ɖenɖe ɖenɖe ɛyaa, samasɩ, haɖaa, ɛjaɖɛ kʋɖʋmɖɛ taa ñɩmba yaa ɛjaɖɛ naɖɩyɛ nɛ lɛɛɖɛ papama ɖama nɛ ɛsɛ yɔ, po-loluu takɩlɩ labʋ kaɖɛ.
 
Ajɛya nɛ kewiyisi ñʋndɩnaa ɖʋ mbʋ mbʋ se pɩsɩna siɣsiɣtʋmasiɣsiɣ tʋma, laŋhɛzɩyɛ nɛ ɖiɣɖiɣcaɣʋɖiɣɖiɣ caɣʋ yɔ, pɩ-taa nabʋyʋ yɔ CEDEAO taa paɣtʋlɩzʋʋpɩlʋʋpaɣtʋ lɩzʋʋ pɩlʋʋ, tɔmhʋʋtɩŋtɔm hʋʋtɩŋyoukalɩɩnalesɔɔjanaayou kalɩɩnale sɔɔjanaa.
 
Yee paa pɩkɛna toovenim se mbʋ mbʋ pɩwɛ sɔnɔ nɛ pɩkɛna laŋhɛzɩyɛ yɔɔ maɣzʋʋ wondu yɔ, yoŋ kaʋkaɣʋ, ɩ-hɛzʋʋ nɛ i-loluu nɛ ɩ-lʋbɩnaʋ, pɩ-tɩŋgɛ pɩkɛ pʋyʋ kɩbanʋ yɔ, ɖamadaasʋʋnɛlɩʋ lʋʋlʋʋ mbʋ kɩfam yɔ, pʋpɔzʋʋ se kacanɛkaca lɛ, patɩm-pʋ, pesiɣti lakasɩ, nɛ paɖʋ aɖaŋnaa kɩfama nɛ pɩɖaɣnɩ wazʋʋ pɩkɩlɩ. Pɩ-nʋmaʋ taa patam nɔɔ se lɔŋwɩlʋʋ nɛ lɔŋwɩlʋʋtʋmɩyɛlabɩnaʋlɔŋwɩlʋʋ tʋmɩyɛ labɩnaʋ pɛkɛ laŋhɛzɩyɛɛwɛɛtamlaŋhɛzɩy ɛɛwɛɛtam kpɩnɛ afrikawɩsɩɖʋɖʋyɛAfrika wɩsɩ ɖʋɖʋyɛ hɔɔlʋʋ taa.
Pɩ-taa tɩɩwɛ nɩʋ yee ŋmaɣzɩna ñɛ-sɩyɛ yɔ, ŋnaɣ se lɛndɩnaa (evebiya nɛ pɛlaa) ɖɔ pɩŋŋ. Nɛ pɩwɛɛ se paka lɛndɩnaa mba pa-ñʋŋ taa ɖeu nɛ pátɩŋgɩnapátɩŋɩna sukuliwɩlʋʋsukuli wɩlʋʋ yɔɔ nɛ panɩɩlaŋhɛzɩyɛyɔɔmaɣzʋʋpanɩɩ laŋhɛzɩyɛ yɔɔ maɣzʋʋ tam tɔm.
Pʋ-yɔɔ CEDEAO ma Kɩlabɩmkɩlabɩm taa nɩʋ wɩlʋʋtakayaɣwɩlʋʋ takayaɣ, kawazɩɣ wɩlɩyaawɩlɩyʋwɩlɩyaa wɩlɩyʋ halɩñɩnʋ nɛ abalɩñɩnʋ, nɛ kɩ-ɛgbaɣdɩnaa ɖʋ-kʋ nesi. Paba taa nabɛyɛ yɔ UNESCO-BREDA ŋgʋ ki-kpelaɣ wɛ Dakar yɔ nɛ Afrika huuupankɩ (BAD).
 
Pɩnaɣ 2006 kpalaahoye pazɩ lʋʋ. Ɛyaa cɔɔ Afrika hɔɔlʋʋ ŋgʋ kɩ-taa se panɩɩ ɛyaa nɔsɩ taa. CEDEAO hɔɔlʋʋ taa Laŋhɛzɩyɛ tɔm taa karɩsɩ kasɩmpʋyɔɔwaa nɛ UNESCO taa ñɩmba paba ñɔsɔzɩ pa-tɩlɩtʋ nɛ
Wɩlʋʋtakayaɣ kanɛ kɛkɛ laŋhɛzɩyɛloloudɩnaalaŋhɛzɩyɛ loloudɩnaa pʋyʋ sɔsɔ afrikawɩsɩɖʋɖʋyɛAfrika wɩsɩ ɖʋɖʋyɛ hɔɔlʋʋ taa.
 
Takayaɣ taa wɛ wɩlʋʋtindima lʋbɛ (7) nɛ a-tɔm taɣna : laŋhɛzɩyɛyɔɔmaɣzʋʋtamlaŋhɛzɩyɛ yɔɔ maɣzʋʋ tamKuyoziŋnɩmaŋɖɩɣʋKuyoziŋ nɩmaŋ ɖɩɣʋ nɛ ɩ-hɛzʋʋ; Ɛyʋ waɖɛ; Tɛbaɣwɛtʋ nɛ Ɛjaɖɛtʋ; Demokrasii nɛ komina ɛjaɖɛcamɩyɛɖɔkʋʋɛjaɖɛ camɩyɛ ɖɔkʋʋ; Hɑlʋtʋnɛɑbɑlɩtʋkɩmɑŋtɔm nɛ Huuu ; SamaɣalaafɩyaSamaɣ alaafɩya,tɛtʋnɛtʋyɔɔñɩm tɛtʋHuuuleɖuutʋyɔɔ ñɩm nɛ huuu leɖuu; nɛ ɖamadaasʋʋnɛlɩʋ. Paa wɩlʋʋtindimiyewɩlʋʋ nɖɩ’lɛtindimiye nɖɩ lɛ, ɖɩ-taa wɛKɩkpɛlɛkɩtʋwɛ Kɩkpɛlɛkɩtʋ nɛ paa Kɩkpɛlɛkɩtʋ ndʋ’lɛndʋ lɛ, tɩ-taa wɛ kanɖaʋmabʋkanɖaʋ mabʋ, takayɩsɩ nzɩ sɩ-taa ɛyʋ pɩzɩɣ ɛkalɩ nɛ ɛtasɩ pɩ-taa nɩʋ yɔ, kaɖʋ́sɩ sɔsɔsɩ nzɩ sɩwɩlɩɣ wɩlɩyʋ nʋmaʋ yɔ, cɔlʋʋkpatanaacɔlʋʋ kpatanaa mba wɩlɩyʋ pɩzɩɣ ɛpɩsɩ-wɛ ɛzɩ ɛsɔɔlʋʋ yɔ nɛ pʋmʋna yaa pʋɖʋzɩna wɩlʋʋwonduwɩlʋʋ wondu ndʋ tɩwɛ ɛ-ɛjaɖɛ taa yɔ colo. Ɖɔɖɔ’lɛ, wɩlɩyaawɩlʋʋtakayaɣwɩlɩyaa wɩlʋʋ takayaɣ ŋga, ka-tʋmɩyɛlabɩnɩyʋpɩzɩɣtʋmɩyɛ labɩnɩyʋ pɩzɩɣ ɛtɩŋgɩnaɛtɩŋɩna kɔ-yɔɔ ɛzɩ ɛsɔɔlʋʋ yɔ, ɛwɩlɩna wɩlɩyaa mba pawɩlɩɣ sukulina maɣmaɣ taa yaa panañaɣʋsukulinapana ñaɣʋ sukulina taa yɔ, paa sukuliɖaŋsukuli ɖaŋ ŋgʋ kɩ-taa pawɩlɩɣ.
 
WɩlʋʋtakayaɣWɩlʋʋ takayaɣ kaɖʋ́wa yeli’lɛ se kawɩlɩ wɩlɩya sakɩyɛ CEDEAO taa nɛ pɛwɛɛna wɩlʋʋtɩlɩtʋwɩlʋʋ tɩlɩtʋ siŋŋ, ɛlɛ pɛ-wɛtʋ taa ɛwɩlɩ ɖɔɖɔ se koobiye sɔɔlɩm, lakasɩ kɩbanzɩ yɔɔ ɖɔm nɛ pɔ-ɖɔnɛ taa’lɛ, laŋhɛzɩyɛ tɔm yɔɔ pekpeetiɣ. Pɩkpɛndɩna ɖamakàtʋʋ nɛ caɣɖɩcaɣ nɛ ñaɖʋʋ ɛdaawɛɛ.
 
Ḿbʋ ɖɩcaɣ se CEDEAO taa wɩlʋʋtakayaɣwɩlʋʋ takayaɣ kanɛyɔ laŋhɛzɩyɛyɔɔmaɣzʋʋlaŋhɛzɩyɛ yɔɔ maɣzʋʋ tam, Ɛyʋ waɖɛ, Ɛjaɖɛtʋ; Demokrasii nɛ komina ɛjaɖɛcamɩyɛɖɔkʋʋɛjaɖɛ camɩyɛ ɖɔkʋʋ pɔ-yɔɔ’lɛ, wɩlɩyaawɩlɩyaawɩlɩyaa wɩlɩyaa tikaɣ sɔsɔa ɩsɩm-kɛ nɛ pɩha nɩmaɑʋ nɛ Ajɛya wena adatɩɩwɛnɩda wɩlʋʋ lɩmaɣza ana yɔ, akpaɣ-yɛ asɩɩna adɩ, nɛ wena alɛ tɛma-yɛ wɛnaʋ yɔ, asiɣti ɖenɖe pʋmʋnaa yɔ yaa asuyi mbʋ pɩdaawɛ pɛ-tɛ yɔ.
 
[[Category:!Main category]]