Ñɔɔzɩtʋ hɛkʋ taa tʋkaɣ

Mediterrania kɛna teŋgu ŋgʊ ketenzi cɔ;kpɛɛɛ nɛ pɩta yɔ. ɛlɛ kɩyɔɔlʈaɖɩɣ kpɩɖɩ kpɩɖɩ. Pɩtʊlɩna ɖoli pazɩ. Teŋgu ŋgʊ kɩwɛ Europe, Afrika nɛ Qzia pɛhɛkʊ taa. Pamaazɩ-kʊ nɛ pɔcɔɔpɩtaa yɔ, pɩlakɩ ɛzɩ 2,5millions km2 mbʊ yɔ. Kɩna Atlantique lɩŋgamʊʊ patamsɩ ɖama nɛ ɖoli nɛ ɖɩnɛ walanzɩ taa maɣnɩ ɛzɩ 14km2 yɔ.

Hɩɖɛ nɖ paya teŋgu ŋgʊ mbʊ yɔ, ɖɩlɩna latin kʊnʊŋ taa ; nɛ ɖɩtɔbʊʊ kɛlɛ se lɩm mbʊ tɛtʊ cɔɔ-pʊ kpɛɛɛ nɛ pɩta yɔ. Ɖooo lɔŋ taa lɛ, ,editerrania kaakɛ teŋgu ŋgʊkɩyɔɔ palakaɣ tadɩyɛ yɔ. Lɔŋ-sɩnɖaa nɛ tɩlɩya ndɩ ndɩ pakataɣ ɖɔɖɔ peeɖe. Ɖɩnaɣ Mezopotania tɩlɩtʊ, Egypti, Persia, Fenecia, Kartyagen, Berbernaa, Grecia nɛ Romaa mba patɩlɩtʊ. Pɩkpaɣʊ nɛ ɖooo kiɖe tɛɛ yɔ mbʊ mbʊ pɩɖɔma peeɖe yɔ pɩwɛna wazaɣ sɩŋŋŋ kɛ wɩsɩ ɖɩlɩyɛ ɛsa-kuliye taa pɩlɩna kapaɣlɩka yɔɔ.

Mediterrania teŋgu nɛAtlantique lɩŋgamʊʊ patamsɩ ɖama nɛ Gibraltar lɩɩyɛ wɩsɩ ɖɩɖʊyɛ taa nɛ. Wɩsɩ ɖɩlɩyɛ taa lɛ, Marmara, teŋgu nɛ teŋgʊ Noir patamsɩ ɖama nɛ Dardanelles nɛ Bosphore. Suez teŋgu nɛ Mediterrania teŋgu patamsɩ ɖama nɛ Pɔɔ Kɩsɛɛmaɣ. Pɩkɛ teŋgu ŋgʊ kɩɖɩɣ hɔɔlʊ kʊɖʊmʊʊ yɔ nɛ ajɛya 23 nɔnɔsɩ tʊlɩ nɛ kʊyɔɔ. ɛlɛ ajɛya nayɛ wɛɛ nɛ acɔʊ a-taa kikiii nɛ Mediterrania teŋgu tɔm. Russia ajɛya kɩgaʊ ŋgba tɔŋ se Mediterrania teŋgu kɛ teŋgu ŋgʊ paapɩzɩɣ payaa-kʊ kʊɖʊmʊʊ kpayɩ yɔ. Size teŋgunaa sakɩyɛ tɩŋgʊ nɛ kɩ-taa nɛ pɛɖɛʊ hɔɔlɩŋ lɛɛŋ taa. Adriatique teŋgu tɔm pakpakɩɣna nɛ pɔyɔɔdɩɣ tɔm ndʊ.

Mediterrania teŋgu hɔɔlʊ taa nikaɣ nɛ sʊŋga pɔ-tɔm wɛ hɛɛɛ. Ɛlɛ wɩlɩŋ alɩwaatɩɣ taa lɛ wɩlɩŋ nɛ sʊŋga pɛwɛ ɖɔɖɔ sɩŋŋŋ. Peeeɖe ɖɔɖɔ mbʊ yɔ, yolim taa ɛsɔtaa wɛ kaɖɛ. Tɛʊ ɛtɔmaa kɩnɩɣ, kɩnɩɣ ɖɔɖɔ kadadayaɣ nɛ tɛtʊ ɖɛɛ lɩm ɖɔɖɔ. Alɩwaatɩɣ natʊyʊ taa tɛʊ pɩzɩɣ kɩnɩɩ ɛzɩ fenasɩ naatozo yaa pɩɖɛɛ pɩyɔɔ. Pɩyɔɔ yɔɔ yolim tɩkɩ lɛ, lim kɩlɩʊ nɛ pɩsʊʊ ɛyaa yɔɔ yem yem. Mbʊ pɩlabaVaison-la-Romaine taa pɩnaɣ 1992 nɛ ɖɔɖɔ Aude taa pɩnaɣ 2000 taa. Mediterrania teŋgu taa lɩm sɔʊ nɛ pɩkɩlɩɣAtlantique taa lɩm mbʊ pɩyɔɔ yɔ pɩkpeŋ kamaɣ fɛyɩ.