Ñɔɔzɩtʋ hɛkʋ taa tʋkaɣ

Contenu supprimé Contenu ajouté
Gnangbade (ndɔncɔɔlɩyɛ | tambasɩ)
Nettoyage de la coupure des mots (selon les règles arrêtées par l'Académie)
Kamazina (ndɔncɔɔlɩyɛ | tambasɩ)
Modifications
Caŋa 1:
Afrika WɩsɩɖʋɖʋyɛWɩsɩɖɩɖʋyɛ taa Ajɛyɛ TɔsʋʋŋgbɛyɛTɔsʋʋ ŋgbɛyɛ (AWATƆŊ)/(CEDEAO)
 
TÁÁNƖ́ƲTϽ̀MƲƲ
AWATƆŊ (CEDEAO) taa Kɩlabɩm taa nɩʋ wɩlʋʋtakayaɣwɩlɩɣ takayaɣ ŋga kɔyɔɔdʋʋ LaŋhɛzɩyɛtɔmyɔɔmaɣzʋʋLaŋhɛzɩyɛ tɔm yɔɔ maɣzʋʋ tam,. Ɛyʋwaɖɛ tɔm, Ɛjaɖɛtʋ, Demokrasii nɛ ajɛya taa ƉamataasʋʋnɛlɩʋƉama taasʋʋ nɛ lɩʋ pɔ-lɔŋwɩlʋʋ yɔ, pàlabɩ-kɛ se káwazɩ wɩlɩyaawɩlɩyʋwɩlɩyaa, wɩlɩyʋ halʋñɩnʋhalɩñɩnʋabalʋñɩnʋabalɩñɩnʋ.
 
Agoza fenaɣ kɩyakʋ 28 ñɩŋgʋ wiye pɩnaɣ 1975 taa pañɩɣ nesi ƉamatisinaʋƉama tisinaʋ takayaɣ taa Lagos, [[Naajeeriya (Nigeria)|Naajeeriya]], nɛ Afrika wɩsɩɖʋɖʋyɛ taa ajɛyɛ tɔsʋʋ ŋgbɛyɛ (CEDEAO) ñɔ. Lɩmaɣzɩyɛ ɖoyo kɛkɛna se pɩ́sɩna tɔsʋʋ nʋmaʋ taa ɖamazɩnaʋɖama sɩnaʋ nɛ ɖama taa sʋʋɖamadaazʋʋnɛlɩʋlɩʋ, nɛ pɩha nʋmaʋ nɛ KideŋhɔɔlʋʋKideŋ hɔɔlʋʋ ŋgʋ kɩ-taa ajɛyɛ la nɔɔkʋɖʋmaɣnɔɔ kʋɖʋmaɣ tɔsʋʋ nɛ kobo pɔ-tɔm taa. Mbʋ yekina nɛ hɔɔlʋʋ ŋ́gʋ kɩ-taa, ɛyaa hiɣ padɩpa-tɩ pazɩ, tɔsʋʋ wɛɛ kpeetuu yɔɔ, ajɛya hɛkʋ taa taabalɩyɛ cɛyɩ, nɛ pɩha nʋmaʋ nɛ Afrika Kideŋ wobina ɛsɩndaa nɛ puhuuna-kʋ.
 
Pʋ̀ɖɔŋ mbʋ nɛ puwokina ɛsɩndaa lɛ, lɩmaɣzɩyɛɖoyolɩmaɣzɩyɛ ɖoyo ɛnʋ ɛ́lɛ́ɣzɩ, mbʋpʋyɔɔyɔmbʋ pʋyɔɔ yɔ, pɩ-tɩŋgɛpɩtɩŋɛ pɩwɛɛ pɩlɛɣzɩɣ kedeŋga kpeekpe yɔɔ, nɛ pɩwɛɛ ɛzɩ kakañapɩsɩ naatalʋʋtaatɔmnaatalʋʋ taa tɔm. Ɖɔɖɔ lɛ, lɩmaɣzɩyɛɖoyolɩmaɣzɩyɛ ɖoyo ɛnʋ ɛlɛɣzaa se pʋ́ɖʋzɩna ajɛya 15 wena awɛ Kɩgaʋ taa yɔ, a-hɛkʋ taa taabalɩyɛ siɣ ñʋʋ siɣu ḿbʋkɩmaŋwɛʋḿbʋ kɩmaŋ wɛʋ nɛ ɖama yɔɔ ñɩɣʋɖamayɔɔñɩɣʋnɛkʋyʋʋkʋyʋʋ pɔ-yɔɔ yɔ. Se pʋɖʋzɩna ɖɔɖɔ asiɣ ñʋʋ siɣu m̀bʋ ŋgbɛyɛɖʋʋŋgbɛyɛ ɖʋʋ, ɖamayɔɔwiluuɖama yɔɔ wiluu, nɛ patɩŋgɛpatɩŋɛ pa-tɩ yɔɔ padɩyɔɔwɛʋwɛʋ tɔm yɔɔ yɔ.
 
Tɔm lɛɛtʋ ndʋ panɩnɩ ɖama tʋ-yɔɔ yɔ, ndʋ’lɛ pɔ́cɔlɩ pa-ɖamadaazʋʋɖama taazʋʋ lɩmaɣzɩyɛ nɛ pɩ-tamaɣ nɛ pɩla kʋɖʋm; ŋgbɛyɛ nɖɩ ɖɩ-taa ajɛya ɩdaakpaɣɩtaakpaɣ hɔzɩŋ ɖama yɔɔ; laŋhɛzɩyɛ, tɛtʋkɩɩñamsʋʋtɛtʋ kɩɩñamsʋʋpɛɛyɛɛdaawɛʋpɛɛyɛɛ taa wɛʋ pɛwɛɛ tam kɛbɛlɛsaɣ ajɛya ana a-taa; ñaɖɩŋ hɛzʋʋ nikaɣ taa; ɛyʋ waɖɛ ñam, ɖɩ-yɔɔ lʋbʋ se ɖiwobina ɛsɩndaa nɛ ɖɩ-yɔɔ kandʋʋ; demokrasii nɛ komina ɛjaɖɛcamɩyɛɖɔkʋʋyɔɔɛjaɖɛ camɩyɛ ɖɔkʋʋ yɔɔ lʋbʋ se powobina ɛsɩndaa nɛ paka lila, nɛ pɩkpɛndɩna kɩjɛyʋʋ ŋgʋ ajɛya wɛna se atʋʋzʋʋ mbʋ alakɩ yɔ nɛ alakɩ siɣsiɣ lakasɩ tɔsʋʋ tɔm taa nɛ samaɣ tʋma tɔm taa yɔ.
 
Afrika wɩsɩ ɖʋɖʋyɛɖɩɖʋyɛ hɔɔlʋʋ ŋgʋ kɩ-taa, yɔɔdasɩ wɛ ndɩndɩ, sɔnzɩ nɛ mʋsɩ wɛɛ ndɩndɩ, nɛ politiki nɛ samaɣtʋma tɔm wɛɛ kpegbeka. Pʋ-yɔɔ lɛ, m̀bʋ CEDEAO ɖʋ kɩdɩkɩ-tɩ yɔ, pʋ-yɔɔ ɖɔm tɛkɛ aleɣya tɔm.
 
Kɛlɛ, sɔnɔ kɩyakʋ kʋnɛ, ɛyaa sɩma CEDEAO kedeŋga kpeekpe yɔɔ se kɩkɛna tɔsʋʋ ɖigbɛndɩyɛɖɩgbɛndɩyɛ nɖɩ ɖilabɩɖɩlabɩ ɖama daazʋʋtaa sʋʋ tʋma ɖɩ-ajɛya taa yɔ. Pɩ-tɩŋgɛtɩŋɛ mbʋ yɔ, ajɛya ñʋndɩnaa mba palɩzɩ CEDEAO yɔ, kɩ-taa ajɛya ñʋndɩnaa mabɩ pa-laŋga taa mabʋ mbʋ nɛ pakpaɣ padɩpa-tɩ pɛcɛlɛ tʋmɩyɛ cɛlʋʋ mbʋ yɔ, nɛ m̀ba ḿba petisaa se afrika wɩsɩ ɖɩdʋyɛ taa ɖamadaazʋʋnɛlɩʋɖama taa sʋʋ nɛ lɩʋ lɩmaɣzɩyɛ kɛ lɩmaɣzɩyɛ kɩbanɖɛ yɔ, pa-tɩŋgɛtɩŋɛ payɩ po-ɖoŋ taa.
 
KideŋhɔɔlʋʋKideŋ ́́hɔɔlʋʋ ŋ́gʋ kɩ-taa, ñaɖɩŋ hɔ̀yʋʋ wiɖiiwiɖii. CEDEAO caɣ se laŋhɛzɩyɛ yɔɔ’lɛ, kɩtɩŋgɩɣnakɩtɩŋɩɣna nʋmaŋ naadozo yɔɔ: ñaɖɩŋ nʋmaŋkaɣʋlɛɣtʋnʋmaŋ kaɣʋ lɛɣtʋ, laŋhɛzɩyɛ yɔɔ kandayʋʋ nɛ laŋhɛzɩyɛ kɔnaʋ nɛ ɖoŋ ɖenɖe pɩɩcɔʋ kpem yɔ. Wondu cabɩ haɣna waɖɛ se kɩtɩŋgɩkɩtɩŋɩ nʋmaŋ ɩnɩ ɩ-niidozo: pɩnaɣ 1999 taa tɔmdɩmtɔm tɩm takayaɣ ŋga kɔyɔɔdʋʋ yoŋ nʋmaŋɖɩɣʋnʋmaŋ ɖɩɣʋ, ɩ-hɛtʋʋ nʋmaŋ tɩŋʋʋ nɛ i-loluu tɔm yɔ, pɩnaɣ 2001 taa tɔmdɩmtɔm t́́́́́́́́́́́ɩm kusuyum takayaɣ ŋga kɔsɔzɩ demokrasii nɛ komina ɛjaɖɛ camɩyɛ ɖɔkʋʋ tɔm yɔ, pɩnaɣ 2008 taa CEDEAO tisi yoŋ nʋmaŋ kaɣʋ tɔm ndʋ tɩ-yɔɔ yɔ, nɛ pɩnaɣ 2003 taa tɔmdɩmtɔm-tɩm takayaɣ ŋga kɔyɔɔdʋʋ wɩlʋʋ nɛ kpɛlɛkʋʋ pɔ-tɔm yɔ. CEDEAO ñɔwa nɛ kɩ-kajalaɣ pɩnzɩ 37 nzɩ sɩɖɛwa yɔ, nɛ pɩkɩlɩna kajalaɣ pɩnzɩ 20 taa, kɩlɩzɩ poltikinaapolí́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́́tikinaa mba, kisiɣ ñʋʋ tɔm ndɩ ndɩ ndʋ, kʋɖʋ aɖaŋnaa mba, nɛ kʋɖʋ kʋ-nɔɔ ɖenɖe ɖenɖe payɩ yɔ, siɣsiɣ nɛ kiimuluuwondu tʋnɛ, tɩ-nʋmaʋ taa kɩɖɔma. Mbʋ yebina nɛ ɖenɖe ɖenɖe ɛyaa, samasɩ, haɖaa, ɛjaɖɛ kʋɖʋmɖɛ taa ñɩmba yaa ɛjaɖɛ naɖɩyɛ nɛ lɛɛɖɛ papama ɖama nɛ ɛsɛ yɔ, po-loluu takɩlɩ labʋ kaɖɛ.
 
Ajɛya nɛ kewiyisi ñʋndɩnaa ɖʋ mbʋ mbʋ se pɩsɩna siɣsiɣ tʋma, laŋhɛzɩyɛ nɛ ɖiɣɖiɣ caɣʋ yɔ, pɩ-taa nabʋyʋ yɔ CEDEAO taa paɣtʋ lɩzʋʋ pɩlʋʋ, tɔm hʋʋtɩŋ nɛ you kalɩɩnale sɔɔjanaa.
 
Yee paa pɩkɛna toovenim se mbʋ mbʋ pɩwɛ sɔnɔ nɛ pɩkɛna laŋhɛzɩyɛ yɔɔ maɣzʋʋ wondu yɔ, yoŋ kaʋkaɣʋkaʋ kaɣʋ, ɩ-hɛzʋʋ nɛ i-loluu nɛ ɩ-lʋbɩnaʋ, pɩ-tɩŋgɛpɩtɩŋɛ pɩkɛ pʋyʋ kɩbanʋ yɔ, ɖamadaasʋʋnɛlɩʋɖama taa sʋʋ nɛ lɩʋ lʋʋlʋʋ mbʋ kɩfam yɔ, pʋpɔzʋʋ se kacanɛkacakaca nɛ kaca lɛ, patɩm-pʋ, pesiɣti lakasɩ, nɛ paɖʋ aɖaŋnaa kɩfama nɛ pɩɖaɣnɩ wazʋʋ pɩkɩlɩ. Pɩ-nʋmaʋ taa patam nɔɔ se lɔŋwɩlʋʋ nɛ lɔŋwɩlʋʋ tʋmɩyɛ labɩnaʋ pɛkɛ laŋhɛzɩylaŋhɛzɩyɛ ɛɛwɛɛtamɛɛwɛɛ kpɩnɛtam Afrika wɩsɩ ɖʋɖʋyɛɖɩɖʋyɛ hɔɔlʋʋ taa.
Pɩ-taa tɩɩwɛ nɩʋ yee ŋmaɣzɩna ñɛ-sɩyɛ yɔ, ŋnaɣ se lɛndɩnaalɛŋ tɩnaa (evebiya nɛ pɛlaa) ɖɔ pɩŋŋ. Nɛ pɩwɛɛ se paka lɛndɩnaalɛŋ tɩnaa mba pa-ñʋŋ taa ɖeu nɛ pátɩŋɩna sukuli wɩlʋʋ yɔɔ nɛ panɩɩ laŋhɛzɩyɛ yɔɔ maɣzʋʋ tam tɔm.
Pʋ-yɔɔ CEDEAO ma kɩlabɩm taa nɩʋ wɩlʋʋ takayaɣ, kawazɩɣ wɩlɩyaa wɩlɩyʋ halɩñɩnʋ nɛ abalɩñɩnʋ, nɛ kɩ-ɛgbaɣdɩnaa ɖʋ-kʋ nesi. Paba taa nabɛyɛ yɔ UNESCO-BREDA ŋgʋ ki-kpelaɣ wɛ Dakar yɔ nɛ Afrika huuupankɩhuu pankɩ (BAD).
 
Pɩnaɣ 2006 kpalaahoye pazɩ lʋʋ. Ɛyaa cɔɔ Afrika hɔɔlʋʋ ŋgʋ kɩ-taa se panɩɩ ɛyaa nɔsɩ taa. CEDEAO hɔɔlʋʋ taa Laŋhɛzɩyɛ tɔm taa karɩsɩ kasɩmpʋyɔɔwaakasɩma pʋ-yɔɔwaa nɛ UNESCO taa ñɩmba paba ñɔsɔzɩ pa-tɩlɩtʋ nɛ
WɩlʋʋtakayaɣWɩlʋʋ takayaɣ kanɛ kɛkɛ laŋhɛzɩyɛ loloudɩnaaloluu tɩnaa pʋyʋ sɔsɔ Afrika wɩsɩ ɖʋɖʋyɛɖɩɖʋyɛ hɔɔlʋʋ taa.
 
Takayaɣ taa wɛ wɩlʋʋtindimawɩlʋʋ tindima lʋbɛ (7) nɛ a-tɔm taɣna : laŋhɛzɩyɛ yɔɔ maɣzʋʋ tam nɛ Kuyoziŋ nɩmaŋ ɖɩɣʋ nɛ ɩ-hɛzʋʋ; Ɛyʋ waɖɛ; Tɛbaɣwɛtʋ nɛ ƐjaɖɛtʋƐjaɖɛ tʋ; Demokrasii nɛ komina ɛjaɖɛ camɩyɛ ɖɔkʋʋ; HɑlʋtʋnɛɑbɑlɩtʋkɩmɑŋtɔmHɑlɩtʋ nɛ ɑbɑlɩtʋ pa-kɩmɑŋ tɔm nɛ Huuu ; Samaɣ alaafɩya, tɛtʋ nɛ tʋyɔɔtɩ-yɔɔ ñɩm nɛ huuu leɖuu; nɛ ɖamadaasʋʋnɛlɩʋɖama taa sʋʋ nɛ lɩʋ. Paa wɩlʋʋ tindimiye nɖɩ lɛ, ɖɩ-taa wɛ Kɩkpɛlɛkɩtʋ nɛ paa Kɩkpɛlɛkɩtʋ ndʋ lɛ, tɩ-taa wɛ kanɖaʋ mabʋ, takayɩsɩ nzɩ sɩ-taa ɛyʋ pɩzɩɣ ɛkalɩ nɛ ɛtasɩ pɩ-taa nɩʋ yɔ, kaɖʋ́sɩ sɔsɔsɩ nzɩ sɩwɩlɩɣ wɩlɩyʋ nʋmaʋ yɔ, cɔlʋʋ kpatanaa mba wɩlɩyʋ pɩzɩɣ ɛpɩsɩ-wɛ ɛzɩ ɛsɔɔlʋʋ yɔ nɛ pʋmʋna yaa pʋɖʋzɩna wɩlʋʋ wondu ndʋ tɩwɛ ɛ-ɛjaɖɛ taa yɔ colo. Ɖɔɖɔ’lɛ, wɩlɩyaa wɩlʋʋ takayaɣ ŋga, ka-tʋmɩyɛ labɩnɩyʋ pɩzɩɣ ɛtɩŋɩna kɔ-yɔɔ ɛzɩ ɛsɔɔlʋʋ yɔ, ɛwɩlɩna wɩlɩyaa mba pawɩlɩɣ sukulina maɣmaɣ taa yaa pana ñaɣʋ sukulina taa yɔ, paa sukuli ɖaŋ ŋgʋ kɩ-taa pawɩlɩɣ.
 
Wɩlʋʋ takayaɣ kaɖʋ́wa yeli’lɛ se kawɩlɩ wɩlɩya sakɩyɛ CEDEAO taa nɛ pɛwɛɛna wɩlʋʋ tɩlɩtʋ siŋŋ, ɛlɛ, pɛ-wɛtʋ taa ɛwɩlɩ ɖɔɖɔ se koobiye sɔɔlɩm, lakasɩ kɩbanzɩ yɔɔ ɖɔm nɛ pɔ-ɖɔnɛ taa’lɛ, laŋhɛzɩyɛ tɔm yɔɔ pekpeetiɣ. Pɩkpɛndɩna ɖamakàtʋʋɖama kàtʋʋcaɣɖɩcaɣcaɣ ɖɩcaɣ nɛ ñaɖʋʋ ɛdaawɛɛɛtaawɛɛ.
 
Ḿbʋ ɖɩcaɣ se CEDEAO taa wɩlʋʋ takayaɣ kanɛyɔ laŋhɛzɩyɛ yɔɔ maɣzʋʋ tam, Ɛyʋ waɖɛ, ƐjaɖɛtʋƐjaɖɛ tʋ; Demokrasii nɛ komina ɛjaɖɛ camɩyɛ ɖɔkʋʋ pɔ-yɔɔ’lɛ, wɩlɩyaa wɩlɩyaa tikaɣ sɔsɔa ɩsɩm-kɛ nɛ pɩha nɩmaɑʋ nɛ Ajɛya wena adatɩɩwɛnɩdaatatɩɩwɛnɩda wɩlʋʋ lɩmaɣza ana yɔ, akpaɣ-yɛ asɩɩna adɩa-tɩ, nɛ wena alɛ tɛma-yɛ wɛnaʋ yɔ, asiɣti ɖenɖe pʋmʋnaa yɔ yaa asuyi mbʋ pɩdaawɛpɩtaawɛ pɛ-tɛ yɔ.
 
[[Category:!Main category]]