Ñɔɔzɩtʋ hɛkʋ taa tʋkaɣ

Contenu supprimé Contenu ajouté
Aucun résumé des modifications
Pamaɣ ɛsɔdaalɔɔɖɩyɛ tɔmbiye kʋɖʋmɖɩyɛ
Caŋa 1:
Ɛsɔtaa lɔɔɖɩyɛƐsɔdaalɔɔɖɩyɛ kɛna wonuu ŋgʊ kɩkʊyʊkɩkʊyʋʋ ɛsɔtaaɛsɔdaa heelim taa yɔ. Mootɛɛɖɩ nakʊyʊ hɔŋna-ɖɩ nɛ ɖɩɖɛʊɖɩɖɛɣ ɛsɔtaaɛsɔdaa. Alɩwaatʊ ndʊ paɖʊ miŋ camɩyɛ yɔ, pɩtɛ alɩwaatʊ kɛ ɛyʊ pɩzɩɣ ɛna mbʊ pɩɖɔŋ yɔ: kɩkʊyʊkɩkʊyʊʋ, kɩɖɛɣ yaa kɩɩsɩŋgʊkɩɩsɩŋgɩɣ yɔ, pɔyɔɔdʊpɔyɔɔdʋʋ se ɛsɔtaa lɔɔɖɩyɛɛsɔdaalɔɔɖɩyɛ wɛ “voilure tournante” taa. Ɛsɔtaaa lɔɔɖɩyɛƐsɔdaaalɔɔɖɩyɛ nɖɩ ɖɩwɛna mbʊ pɩpɩzɩɣ pɩsɩna-ɖɩ nɛ ɖɩkʊyɩ ɛsɔtaaɛsɔdaaɖɩtɩɩɖitii ɖɩcɑɣ lɩm yɔɔ nɛ pɩlɩkɩpiliki-ɖɩ yɔ, payaɣ-ɖɩ se “hydravion”.Ɛsɔtaa lɔɔɖaƐsɔdaalɔɔɖa nayɛ wɛɛ nɛ ɛyʊ pɩzɩɣ ɛcaɣ a-taa nɛ pɩɖɛnayɩ ɛsɔtaa tɩɩɩ nɛ ɛpɩzɩɣ etii ɖɔɖɔ tataa ɖɔɖɔ. Alɛ lɛ, awɛna pɔbɔla ɛzɩ “skis” naa ñɩna yɔ nɛ payaɣ-yɛ se “Parapentes” waa. Weyi ɛsaɣ ɛsɔtaa lɔɔɖɩyɛ yɔ, payaɣ-ɩ se “pilote” yaa “aviateur”; pɩkɛ halʊ kɔyɔ, payaɣ ɛlɛ se “aviatrie”.
[[File:20130501 JTA276 JA8597.jpg|thumb|20130501 JTA276 JA8597|Ɛsɔdaa lɔɔɖɩyɛ]]
 
Latin kʊnʊŋ taa lɛ payaɣ se “aviation” yɔ, pʊtɔbʊ sepʊtɔbʋʋse “sɩmaɣ lakaɣ”. Pɩnaɣ 1863 kɛ Gabriel de La Landelle calɩ tɔmbiye nɖɩ lɩzɩɣlɩzʋʋ. Tɔmbiye ɖɩnɛ ɖɩwɛ takayaɣŋgatakayaɣ payɣŋga payaɣ se “Aviation ou navigation sans ballon” yɔ ka-taa. Ka-taa lɛ, pɔyɔɔdɩɣpɔyɔɔdʋʋ Jean-Marie Le Bris tɛ ɛsɔtaaɛsɔdaa kʊyʊʊ tɔm. Ɛɛcaɣ anasayɩƐkɛcaɣ ñɩyʊanasayɩñɩɣyʋʋ nakʊyʊ taa nɛ kɩɩkɩlɩkɩkakɩla helimheelim kɛ yʊŋ nɛ ɛkʊyɩ ɛsɔtaa tɩɩɩ nɛ ɛɖɛɛ.
 
Pɩnaɣ 1875 kɛ Clément Ader lɩzɑ tɔmbiye nɖɩ payaɣ se “Ɛsɔtaa lɔɔɖɩyɛ”“Ɛsɔdaalɔɔɖɩyɛ” yɔ se ɛkɛdɩna wonuu ŋgʊ kɩpɩzɩɣ nɛ kʊkʊyɩ ɛsɔtaaɛsɔdaa yɔ. Kpaabgaa mbʊ lɛ, elu ñɩɩyʊʊñɩɣyʊʊ nakʊyʊ kɛ pɩnaɣ 1890 kɛ aloma fenaɣ 9 ñɩŋgʊ wiye nɛ ɛyaa-kʊ se “Eole” nɛ ɛkʊyɩna-kʊ ɛzɩ mɛta naa nɩɩnɩwa ɛsɔtaa nɛ pɩcɔ etii. Ɛ-hama lakasɩ nzɩ, sɩmaɣna eɖeke, eteyele se nɔɔyʊ ɛtɩlɩ-sɩ; mbʊ pɩyɔɔ yɔ, pɩɩkɛna mɛɛsaɣ tɛɛ tɔm ntʊ tɩhʊzaɣ peeɖe tɛ sɔɔjanaa yɔɔ yɔ.
Clément Ader ñaɣ pana nɛ ɛtasɩ ɛsɔtaa lɔɔɖɩyɛ naatozo ñɩnɖɛ lʊbʊ aloma fenaɣ 14 ŋga pɩaɣ 1903. Ɛsɔtaa lɔɔɖɩyɛ ɖɩnɛ, ɖɩɖɩ ñapɩzɩɣ ɖɩkʊyɩ ɛsɔtaa ɛzɩ mɛta naa 300 yɔ.
Alɩwaatʊ ndʊ tɩ-taa ɖɔɖɔ kɛ Otto Lilienthal luba ɛsɔtaa lɔɔɖɩyɛ naɖɩyɛ. Ɖɩnɛ ɖɩndɩ kpem: kpatala kɛ ɛlɛ kpaaɣ nɛ ɛhɔkɩ kpootu ɛzɩɩ acaɣ ñɛyɩtʊ yɔ nɛ ɛɖʊ mootɛɛɖɩ kɛ pɩ-taa. Lɔɔɖɩyɛ ɖɩnɛ ɖɩɖɩ yɔ, pɩpɔzɩɣ se pɩkɛna piyaɣ ŋga kakʊya ɛzɩ mɛta naa nɛɛlɛ yɔ. Ɖɩpɩzaa nɛ ɖɩkʊyɩ ɛsɔtaa nɛ pɩtalɩ mɛta naa 400 yɔ.