Ñɔɔzɩtʋ hɛkʋ taa tʋkaɣ

Mɩɖɛ tɩʊ ŋgʊ kɩ-ta wɛ lelemɩnaɣ nɛ durrhine ŋgʊ kʊ-kʊ nɛ kʊ-ɖoŋ pasɩ pazɩ pazɩ alɩwaatʊʊ ndʊ tɩŋ pɩɣ nɛ kʊɖʊ pee yɔ. Mbʊ yebina nɛ pɩkɩlɩ ɖeʊ se patɩzɩ nɛ pʊcɔ pɔtɔɔ. [[Fransɩɩ]] ɛjaɖɛ taa lɛ, pahayɩɣ mɩla pɩtalɩ ɛkɩtarɩ waa 100000 pɩnaɣ 2012 taa pɩkɩlɩna haɖɛ wɩsɩ ɖɩɖʊyɛ taa kiŋ nɛ pehiɣ mbʊ ɛkɩtarɩ kʊyʊmʊ taa talɩ kɩnto waa 58.

Mɩla lɩnɛ [[Etiyoopii (Ethiopie)|Etiyoopii]] ɛjaɖɛ taa nɛ amɩzɩ [[Afrɩka tɛtʊ tɔm|Afrika]] ajɛyɛ kpeekpe taa. Pasɩma yɛ [[Roma (Rome)|Roma]] ɛjaɖɛ taa Pline kɩpɩnʊʊ alɩwaatʊ taa. Xénophon kaakalɩnɩyɛ pɩnaɣ 401 pʊcɔ palʊlɩ Yeesʊ Chrɩtʊ Silisi fɛɛɩŋ taa nɛ [[Aazii tɛtʋ wandamm|Azii]] cɩkpeelʊʊcɩkpelʊʊ taa nɛ nɔnɔɔ [[Tuurkii (Turquie)|Turkii]] taa. Ɖeeɖe nɛ sɔnɔ yɔ pahayɩɣ-yɛ paa kedeŋga ŋga ka-ta. Pɩkɛ sʊŋga tɩŋ, nɛ ɖɔɖɔ ɛzɩ samɩla yɔ pewɩla nɛ pɔtɔzɩ ɖomasɩ ndɩ ndɩ pɩlɩna ajɛyɛ wɛtʊ cɔlɔ. [[Eerɔpʋ tɛtʋ tɔm|Erɔpʊ]] taa lɛ, ahaɖaʊ wɛ keeke meditɛranɛɛ[[Mediteranee teŋgu|Mediteranee]] ajɛyɛ taa.

Mɩla kɛ tɔnaɣ ajɛyɛ sakɩyɛ taa [[Afrɩka tɛtʊ tɔm|Afrika]] taa nɛ [[Aazii tɛtʋ wandamm|Azii]] ajɛyaa taa. Pɔtɔkɩ a-tɛ pee ɖɔɖɔ ɛzɩ mɔʊ yɔ yaa panaŋgʊ mʊlʊm. Erɔpʊ ajɛyaa taa lɛ, palakɩ-yɛ pɩsɩkɩtɩ naa nɛ pɔtɔkɩ. Pɔtɔkɩ a-camɩyaa ɖɔɖɔ ɛzɩ pɔtɔkʊʊ fɩŋ fɩŋ naa yɔ. Popuu mɩla sʊlʊm kɔzɩ kɔzɩ [[Purkinaa Fasoo]] ɛjaɖɛ taa nɛ [[Siini (Chine)|Siini]] ɛ jaɖɛ taa. [[Siini (Chine)|Siini]] taa lɛ, mbʊ kɩlɩ nɛ ɖeʊ nɛ Pékin sɔsɔɔ er guo tou 二锅头酒 yaɣ se mɩla sʊlʊm kʊhʊlɩmʊm nɛ paɖʊ pɩta tilali kɩsɛmʊʊ caʊʊ. Dolo nɛ cakpalo sɔnzɩ sʊlʊm hayi kiŋ ajɛyɛ taa popuu-pʊ nɛ mɩla nɛ patɩzɩ-pʊ lɩm taa pɩpɩɩna tɛɛtʊ.