Ñɔɔzɩtʋ hɛkʋ taa tʋkaɣ

 

Tɛtʊ kpeekpe taa lɛ, teŋgu na kpɛnda 5.Pa-taa kɛ ɖɩnaɣ Atlantiki teŋgu. Kɩ-tɛ walanzɩ kɛ 106000000km2. Pʊyɔ kɛ kɩkɛ teŋgu na mba pakɩlɩ walʊ yɔ pa-taa naalɛ ñɩŋgʊ. Kacalaɣ ñiŋgʊ yɔ Pasifiki teŋgu. kɩwɛʊ yɔ pɩleɖaa pɩtɩɩfɛyɩ. Pɩlaba pɩnzɩ million waa 180 kɔyɔ. ɛlɛ tɛtʊ ñabɩ kacɩɩna nɛ pɩkazɩ nɛ lɩm mbʊ pɩwɛɛ. Atlantiki teŋgu ŋgʊ, kɩwazaɣ na tuuɖe taa mba mba pɛyɛlaɣ nɛ patɩlɩɣ ajɛya nɛ a-yɔɔ nɛ a-taa ñim yɔ. Halɩ nɛ sɔnɔ kɩkɛ nʊmɔʊ ŋgʊ ɛyaa pɩzɔ patiŋɩgɔnɛ pɛtɛzɩɣ ɖama tɛ yɔ.

 

Atlantiki teŋgu ɖalakiŋ wɛ ntɩ ntɩ. Brésil nɛ [[Liiberiya (Liberia)|Liiberiya]] pɛhɛkʊ taa-lɛ pɩwɛ 2848km nɛ [[Etaazuunii (États-Unis)|Etaazuunii]] nɛ [[Marɔkɩ (Maroc)|Marɔkɩ]] lɛ pɩmaɣna kɩlomɛtaa waa 4830.

 

Atlantiki teŋgu walanzɩ wɛ 82400000km2. Ɛlɛ, yee pɛkpɛdina kɩ-tɛ teŋgu na cikpema kɔyɔ, 92400000km2.

 

Papaazɩ Atlantiki teŋgʊ yɔɔ tɔm alɩwaaatʊ ndʊ ɛyaa paazɩ kɩ-tɛ kɩtiiliŋ yɔɔ caaʊ yɔ ɛlɛ lɩm mbʊ pɩtɛzʊ tapaazɩ lɔŋ. Pɩnaŋ mɩnɩʊ ŋga taa kɛ ɛyʊ paazɩ tɛzɩɣ. Eerɔpu tɛ hayʊ kiŋ ŋgʊ payaɣ se Groeland yɔ kɩhɔɔlʊ kɛ mɛlɛna saya mba pɛkɛ Fayikiŋ mba yɔ, mba mabɩ na palaŋa taa nɛ papazɩ tɛzɩɣ. Pañaɣ pana patalɩ Amerika hɔɔlʊ ŋgʊ pamamaɣ pakʊma hɩɖɛ se Terre–Newe (L’Anse aux Meadows) yaa Vinland.

 

Afrika kɩliilinŋ yɔɔlɛ, pɩɩsaŋ tɛzɩʊ. Kpɩyɩŋ saya mba palina Cap Bojador [[Sahara Wɩsɩ ɖɩɖʊyɛ (Sahara occidental)|Sahara Wɩsɩ ɖɩɖʊyɛ]] ɛjadɛ ta yɔ, pɩwɛ wɛɛ kaɖɛ se pɛtɛzɩ. Hɔɔlɩŋgʊ patʊʊ kʊ hɩɖɛ se Teŋga Cɩkpendʊ ñiŋgʊ yaa "Mer des ténèbres". Ɖooo pɩnaɣ 1434 taakɛ [[Pɔritigaalɩ (Portugal)|Pɔritigaalɩ]] kpɩyʊ sayʊ weyi payaɣ-ɩ se Gil Eanes yɔ ɛcalɩ Atlantiki teŋgʊ yɔɔ lɩm tɛzɩy nɛ ɛ-mɛlɛ. Ɛpɩza ɛsaa-kʊ nɛ ɛwolonɛ ɛpɩsɩ ɖɔɖɔ. Ɛnʊ calina Afrika keteŋa cɔʊ kpɛɛɛ nɛ ɛta nɛ ɛkɔɔ ɛtalɩ Indes tɛtʊ taa. Pɩwayɩ lɛ Christophe Colombe nɛ ɛtaabala pacalɩna pombo tɛzɩɣ pɩnaɣ 1492.

 

[[Category:!Main category]]