Ñɔɔzɩtʋ hɛkʋ taa tʋkaɣ

Ñɩɣlɩm tɛtʊ natʊyʊ wɛɛ nɛ payaɣ-tʊ se topaazɩ (topaze). Ñɩɣlɩm tɛtʊ wɛ huwa ndɩ ndɩ taa. Topazɩ ñɩɣlɩm tɛtʊ wɛ ñɩɣlɩm tɛtʊ ndʊ payaɣ se siilikatɩ (silicates) yɔ ti-huuye taa. Siilikatɩ waa ñɛwɛ huuye sɔsɔyɛ naɖɩyɛ taa, payaɣ ɖɩɖɩ se nezosibsiilikatɩ (néososubsilicates). Pa-mayaɣ lɛ Al2SiO4 (F, OH)2. Topaazɩ ñɩɣlɩm tɛtʊ taa wɛ fɛɛrɩ (fer) nɛ krom (chrome) nɛ mañeziyɔɔm (magnésium)[[mañɩzɩyɔm]] nɛ titanɩ (titane)[[Tɩtanɩ]].

Ɖooo caanaʊ alɩwaatʊ taa pasɩmɩ topaazɩ. Ñɩɣlɩm tɛtʊ ndɩ ndɩ taa ñɩm ñɩnɩyʊ sɔsɔ, ɖajaa Anselmus Boëtius mana nɛ ɛkɛdɩ ɛzɩma topaazɩ ñɩɣlɩm tɛtʊ wɛɛ yɔ. Ɖajaa ɛnʊ ɛkɛ Boodi tɛtʊ taa tʊ. Pɩnaɣ 1609 ñɩŋga taa ɛmaa nɛ ɛkɛdɩ-tʊ. Palʊla-ɩ pɩnaɣ 1550 ñɩŋga taa nɛ ewona sɔsaa mʊlʊm pɩnaɣ 1632 taa.Tɔmpiye topaazɩ lɩnɩ krɛɛkɩ kʊnʊŋ taa. Krɛɛkɩ[[Krɛsɩ kɩbɩnʊʊ kʊnʊŋ]] taa lɛ, payaɣ se topazos. Ñɩɣlɩm tɛtʊ ndʊ payaɣ se sɛɛmɩ (gemmes) yɔ payawaɣ mbʊ ɖooo caanaʊ. Pɩkɛ teŋgu kɩsɛmʊʊ tɛ tɛtʊ ndʊ lɩm cɔ-tʊ nɛ pɩta yɔ, tɩ-hɩɖɛ.

Ñɩɣlɩm tɛtʊ natʊyʊ wɛɛ nɛ payaɣ-tʊ se pegmatiti (pegmatites). Topaazɩ kɛ ñɩɣlɩm tɛtʊ ndʊ tɩ-taa lɛɛtʊ. Ñɩɣlɩm pɛ wena payaɣ se kuwarɩtɩ (quartz)[[Kuwarɩtɩsɩ]] yɔ awɛ topaazɩ ñɩɣlɩm tɛtʊ taa. Pɛ ana, asa miŋ pɩdɩɩfɛyɩ. Yee topaazɩ ñɩɣlɩm tɛtʊ ɛsa miŋ hakuu kɔyɔ, tɩpɩzɩɣ miskoviti (muscovite) yaa serisiiti (séricite) yaa fɛldɩpatɩ (feldspath) yaa kaoliniti (kaolinite). Presiili (Brésil)[[Piresiili]] ɛjaɖɛ taa ñɩɣlɩm tɛtʊ ndʊ payaɣ se pegmatiti yɔ, tɩ-taa ñɩɣlɩm pɛ paɣlɩ siŋŋ. A-yuŋ cɛzɩɣ kiiloonaa hiu waa hiu waa yɔɔ.