Ñazɩñazʊʊ pɩkɛ fezuu nakʊyʊ, pɩndɩyʊʊ nabʊyʊ yaa cɛtɩm maɣzɩm nabʊyʊ, nɛ pɔtɔŋ pɩkɛ pɩyʊ weyi ɛtɛma sɩbʊ tɛ ɖanʊʊ kɔm. Payaɣ ñazɩñazɩŋ ɖɔɖɔ se asaalɩɩ waa, yaa cɩkpɛndʊʊ taa ɛyaa. Ŋgʊ paa ɖoye yɔɔ lɛ, tɔmpee ana ata lɩɩ ɖama, mbʊ pʊyɔɔ yɔ paya weyi wolo ŋgɔɔ yaa kañaɣ yɔ pɩkɛ ɛyʊ weyi ɛɛsɩba nɛ ɛɖanɩ fem yɔ, kɛlɛ ñazɩñazʊʊ yɔ pɩkɛ weluu nakʊyʊ, kɩfɛyɩ kpayɩ kpayɩ nɛ kɩfɛyɩ ɖoŋ ɖɔɖɔ nɛ kɩcɔʊʊ tɛtʊ yɔɔ yem.

Marley's Ghost - A Christmas Carol (1843), opposite 25 - BL
Banquo's Ghost in Macbeth

Tɔmpiye ñazɩñazʊʊ lɩna krɛkɩ kɩbɩnʊʊ kʊnʊŋ taa φάντασμα, palɩzɩ-ɖɩ nɛ latɛŋ kʊnʊŋ mbʊ se phantasma. Ɖooo kiɖe tɛɛ lɛ pɩkɛ cɛtɩm maɣzɩm nɛ palɩzɩ ɖɩ-tɔbʊʊ keekee lɛɛlɛ yɔ kpaɣ ɖooo pɩnaɣ 1165 wɛɛ taa.

Wɩlɩyʊ sɔsɔ Charles Richet cɔlɩ lɛ, ñazɩñazʊʊ, yele kɛtɛɖaɣ kpɩna naayɛ tɔm, kpaɣ ɛyʊ tomnaɣ, esuu wondu ɛzɩ ɖooo ɛɛwɛʊ ɛ-ɛyʊtʊ alɩwaatʊ taa tɛtʊ yɔɔ. Nabʊyʊ taa ŋna-ɩ lɛ ɛyʊ keekee, kpɛlɩ ɛpɩsɩ fezuu yaa mʊzʊʊ nɛ ɛwɛɛ mʊzʊ mʊzʊ cɩkpɛndʊʊ tɩyɛ, sakɩyɛ taa lɛ, pʊwɛ ɛzɩ pasʊna nɔnɔsɩ nɛ pɔɖɔŋ halɩ pɔkɔɔ patalɩ kuduyuu lɛɛkʊ, ɖenɖe pamʊkɩ yɔ. Palɩ tuda nɛ pɛɖɛʊ helim tɩyɛ kolonzi hɛkɩŋ taa nɛ nɔnɔsɩ nzɩ paɖɩwa yɔ sɩ-yɔɔ kiŋ. Nabʊyʊ taa lɛ pɔɖɔŋ nabʊyʊ taa lɛ pɛwɛɛ helim taa. Ñazɩñazʊʊ kɔmtʊ wɛ yuŋ nɛ pɩcaɣ sɔndʊ, ɛɛkɔŋ mbʊ lɛ ŋnɩɣ niikaɣ nakɛyɛ taŋ. Feziŋ ɛnʊ ɛcaɣa ɛwɛɛ ɛzɩ ɛyaa yɔ kɛlɛ ŋcɔna kɔyɔ pacaɣ ndɩ kpem nɛ ɛyʊ nɛ ɛ-ɛsɛ nɛ ɛcɔŋna-ɩ yɔ.

The-Turn-of-the-Screw-Collier's-7

Santaɖaʊ nakʊyʊ palaba pɩnaɣ 1991 anasaayɩ piya cikpesi nasɩyɛ tɛ sɩwɛna pɩnzɩ kpaɣ pɩnaɣ 8 ŋtalɩ 16 nɛ pa-taa peeɖe 16 % wɩlɩɣ se tovonum lɛ ñazɩñazɩŋ pɩza ɛwɛɛ. Ajɛyɛ naayɛ taa ɛzɩ Tayɩlandɩ mbʊ yɔ, ñazɩñazɩŋ wɛɛ piŋ. Ɛyaa sakɩyɛ kaatisa halʊ Deffant tɔm yɔɔ mbʊ se pɔpɔza-ɩ se etisi se ñazɩñazɩŋ wɛɛ, kɛlɛ ecosi se hayi kɛlɛ sɔndʊ kpam.