Ɛsɔ kɛtʊ, ɛsɔ pɩkɛ pʊtʊ weyi paana-ɩ nɛ ɛsa yɔ, pʊtʊ weyi pañaŋɩ-ɩ ɛsɔ sɛtʊ hɔɔlɩŋ ndɩ ndɩ taa yɔ. Payaɣ hɩla ana mbʊ lɛ pɩwɩlɩɣ se pɩkɛ kiɖe tɛɛ pɩyʊ kem, pɩkɛ pɩyʊ mbʊ pɩkɩla pɩtɩŋa payi yɔ. Platon tɛ faawɩ tɔm tɔbɩŋ lɛzɩtʊ hɔɔlʊʊ taa lɛ ɛtɔŋ se ɛsɔ kɛ pʊtʊ weyi ɛɛzɩkɩ yɔ, eɖeke ɛhɛzɩna, tovonum maatɛŋ, ɛnʊ tɩna kɩbam laɣsɩ. Fransɩɩ tɔmpiye ɛsɔ ɖɩlɩna latɛŋ kʊnʊŋ taa deus, ɖɩtamsɩna tɔmʊʊ dies (evemiye), nɛ diluvium (ɛsɔtaa tʊlʊʊ), ɖɩlɩ sanskrit tɔmʊʊ div nɛ diu (ɛsɔmɩnʊʊ, evemiye nɛ ñalɩmɩyɛ).

Ɛsɔ kʊyʊm tɩnaa tɛ lɛ ɛsɔ kʊyʊm koŋ wɛna. Kɛlɛ tɔmpiye Ɛsɔ kɛ hɩɖɛ keem, nɛ pama-ɖɩ mayaɣ sɔsɔ nɛ pɩwɩlɩɣ se pɩkɛ pɩyʊ kɩkɩlʊʊ, eyeke, pɩtɛkɛ mbʊ panaɣna ɛsɛ yɔ, kɩlɩm pɩyʊ pɛkɛwa, pɩtɩŋa pɩ-tɛ ɛsɔ nɛ ɛnʊ lɩzɩna pɩtɩŋa payɩ. Credo in unum Deum, Patrem omnipotentem, factorem cæli nɛ terræ, visibilium omnium, nɛ invisibilium.

Pudaa ɛyaa tɛ lɛ, ɛsɔ kɛ ɛyaa mba palaba fezuu caɣʊʊ piŋ, ɖoŋ ñɩŋʊ nɛ kɩmʊna yɔ (ɛzɩ ɛyaa mba pacaɣ kedeŋga yɔɔ pɩɖalɩ yɔ, pala hama laɣsɩ sakɩyɛ yɔ, pamʊ niiye hɔɔlɩŋ ndɩ ndɩ taa yɔ). Pɛwɛtʊ wɛ nabʊlɛ taa, kajalaɣ hɔɔlʊʊ ŋgʊ pakpazɩ ɖoŋ pa-wazaɣ maɣmaɣ yo nɛ naalɛ ɖeɖe lɛ paakaŋ ñʊʊ mbʊ pɩkɛ wazaɣ pɩyʊ yɔ ɖeɖe.

Sɩm fɛyɩ lɩmaɣzɩyɛ tɩnaa tɛ lɛ ɛsɔ fɛyɩ. Pʊ-tɔbʊʊ se pɔcɔ ñʊʊ kpem se ɛsɔ fɛyɩ kpem, ɛzɩ ɖɩkpaɣ Thomas Huxley. Ɛyaa mba papa lakɩ ndɛŋkpɛzaɣ ɛsɔ tɔm taa yɔ Diagoras, le baron d'Holbach, Marx. Mba papa tisa ɛsɔ yɔɔ kɛlɛ paatisuu ɛ-tɛ kɩlaʊ nakʊyʊ yɔ yaa paalakɩ sɔnzɩ nasɩyɛ pɩlɩna ɛsɔ ɛnʊ ɛ yɔɔ.