Abasidimalɩŋ kewiyaɣ kɩɖɛzaɣ ŋga kaawɛ malɩŋ Ɛsɔ sɛtʊ ŋgbɛyɛ kɩpaɣla mba paalɛza malɩŋ Ɛsɔ sɛtʊ kiɖe ɖʊyʊ weyi paya-ɩ se Mahomet nesi tɛ kpaɣna pɩnaɣ 750 ŋtalɩ 1258 alɩwaatʊ taa yɔ. Ɛyʊ ɛtɩna kewiyaɣ kɩɖɛzaɣ ŋga ɛnʊ yɔ Abû al-Abbâs As-Saffah, ɛkɛ ɛyʊ weyi palʊla-ɩ Mahomet egbelenaa liɖe taa yɔ Al-Abbas ibn Abd al-Muttalib.

Pagba-ɩ sɔsɔtʊ ndʊ pɩnaɣ 749 alɩwaatʊ taa. Ɛyʊ ɛnʊ ɛyɔɔdɩ tɔmʊʊ nakʊyʊ pɩlɩna Omeyadɩ waa kewiyaɣ ɖoŋ yɔ alɩwaatʊ ndʊ pawaba Marzan 2 tʊ Zab sɔsɔʊ you ɖeɖe yɔ kɔlaɣ fenaɣ kɩyaakʊ nɛɛlɛ nɛ kɩgbanzɩ ŋgʊ wiye pɩnaɣ 750 alɩwaatʊ taa yɔ.

Alɩwaatʊ ndʊ pehiɣ patɩ camɩyɛ yaa patalɩ poɖoŋ ɖeɖe pɩtɩnŋa Hâroun ar-Rachîd yɔ lɛ, Abasidi ɛyaa pɛnɛ pɛ-tɛ politiki ɖoŋ pasɩ nɛ peyele palakɩ tʊmɩyɛ kʊyʊmɖɩyɛ koŋ ndɩ lɛ, Ɛsɔ sɛtʊ tʊmɩyɛ nɛ pɔcɔŋna ɖɩ-yɔɔ nɛ paya-ɖɩ se Buyudi kɛ kpaɣɖʊ 10 alɩwaatʊ taa nɛ pʊwayɩ lɛ, Seldjoukidies waa kɛ kpɑɣɖʊ 11 alɩwwatʊ taa.

Alɩwaatʊ ndʊ Mongol waa mʊ Bagdad tɛtʊ kɛ pɩnaɣ 1258 alɩwaatʊ taa yɔ pe-liɖe naɖɩyɛ kɔɔ nɛ ɖɩcaɣ Caire tɛtʊ taa kɛ Egipiti ɛjaɖɛ taa nɛ paya-wɛ se Kalɩfɩ waa pʊtɔbʊʊ se Mahomet wayi tɛtʊ nʊʊŋ tɩnaa yaa kewiyaɣ ɖɔkɩyaa nɛ paya-wɛ Sulitan Mamelouki waa pɩkɔɔ pɩtalɩ Egipiti yɔɔ you wobutu pɩtɩŋna otomani Empiri yɔɔ pɩnaɣ 1517 alɩwaatʊ taa.