Henri 4 (Fransɩɩ tɛ wiyaʋ)

Henri 4, pɛɖɛyɩ-ɩ Henri sɔsɔ, palʊlɩ-ɩ Bourbon Henri liɖe kɛ saŋayɩŋ fenaɣ kɩyakʊ 13 pɩnaɣ 1555 kɛ Pau nɛ pakʊ-ɩ agoza fenaɣ kɩyakʊ 14 pɩnaɣ 1610 kɛ Paarii tɛtʊ taa, Navarre wiyaʊ (Navarre Henri 3, 1572 ŋtalɩ 1610) nɛ pʊwayɩ lɛ, ɛkɛ wiyaʊ kɛ Fransɩɩ nɛ Navarre (pɩnzɩ 1589 nɛ 1610), kajalaɣ wiyaʊ weyi paya-ɩ se Bourbon kɛ Kapetiyɛɛ kewiyaɣ kɩɖɛzaɣ tɛ yɔ.

Henri 4

Ɛɛkɛ Jeanne 3 pɩɣa, nɛ ɛ-hɩɖɛ sɔsɔyɛ kɛlɛ Jeanne Albret, Navarre tɛ abiɖe, nɛ Bourbon Antoine, ɛlɛ ñɛkɛnɛ tamaɣ tɔyʊ kɛ Bourbon cejewiye taa. Palʊla-ɩ wiyaʊ Louis 14 liɖe taa, calɩm taa wiyaʊ pɩɣa nɛ ɛyʊ naalɛ tʊ kɛ Fransɩɩ taa. Pɩlɩna salique paɣtʊ yɔ liɖe nɖɩ, ɖɩpɩsɩ Henri ɛyʊ weyi ɛmʊ Fransɩɩ wiyaʊ kewiyaɣ yɔ alɩwaatʊ ndʊ François, Alençon waa tɛ wiyaʊ nɛ Anjou (ɖalaa peyebina-m ñɩm waa kɛ Henri 3 cɔlɔ) sɩba pɩnaɣ 1584 taa yɔ.

Pɔkɔma nɛ Ɛsɔ yɔɔ tisuu aŋgba hɛkɩŋ taa sʊʊ yoŋ ndɩ ndɩ lɛ, ɛ-maɣmaɣ ɛɛwɛ pɩta mbʊ pʊyɔɔ yɔ ɛkɛ calɩm taa wiyaʊ pɩɣa ɖɔɖɔ ɛkɛ pɩɣyɩya tɛ wiyaʊ pʊcɔ ɛkɛʊ wiyaʊ Fransɩɩ ɛjaɖɛ taa (pɔsɔyɩ-ɩ Ɛsɔ lɩm katoliki cɔɔcɩ taa palʊla-ɩ lɛ, ɛlɛɣzɩ cɔɔcɩ naa ndɩ ndɩ pʊcɔ ɛkɛʊ wiyaʊ. Pɩsa nɛ ɛkɛ wiyaʊ Fransɩɩ ɛjaɖɛ taa lɛ, pʊpɔzʊʊ se ɛɖanɩ pɩsɩɣ katoliki kpaŋ taa, e-kiɖe tɛ ŋgʊ nɛ ɛñɩɣ nesi Nantes Edict takayaɣ taa, pɩkɛ nɩnaʊ takayaɣ ŋga kahaɣ waɖɛ pɩɣyɩyaa Ɛsɔ sɛtʊ yɔ, mba mba paakizi cɔɔcɩ tɩnaa hɛkɩŋ taa yoŋ pɩtalɩ waasɩ naalɛ yɔ.

Mbʊ lɛ, ɛñɔɔza ɛ-tɩ se ɛla you nɛ Ɛsɩpañɩ ɛjaɖɛ kɛlɛ nɛ pakʊ-ɩ agoza fenaɣ kɩyakʊ 14 pɩnaɣ 1610 pɩtɩŋna Charentais ɛyʊ nɔyʊ yɔɔ, François Ravaillac, ñɩɣtʊ habɩyɛ naɖɩyɛ yɔɔ Paarii tɛtʊ taa. Ɛ-tɛ ɖuunaʊ tɔmʊʊ kɔyɔ Duo praetendit unus pʊtɔbʊʊ kɔyɔ se lɛyʊ yɔɔ lɛyʊ wɛɛ, Fransɩɩ nɛ Navarre.

Pɩɣa kɩfalaɣ ŋga pɔsɔ-kɛ lɩm katoliki cɔɔcɩ kpaŋ taa kɩyakɩŋ kɩsɩŋɩŋ naalɛ wayi ɛzɩ palʊlɩ-ɩ mbʊ yɔ lakɩŋ fenaɣ kɩyakʊ 6 pɩnaɣ 1554, Pau ɖɩɣa sɔsɔ Ɛsɔ kpaŋ taa, ɛlɛ fada Armagnac sɔnɛ-ɩ lɩm mbʊ. Ɛ-tɛ abalɩ kpaŋgbamɩŋ kɔyɔ Henri 2 Fransɩɩ wiyaʊ nɛ Henri 2 Navarre ñɩnʊ (mbʊ yebina nɛ palɩzɩ hɩɖɛ kɩsɛsɛyɛ se Henri), ɛ-halɩ kpaŋgbamɩŋ kɔyɔ Médicis Cathérine Fransɩɩ abiɖe nɛ Albret Isabeau, e-neŋ. Palakaɣ sɔnzɩ nzɩ lɛ, fada Vendôme wɛna Henri 2 tʊ Fransɩɩ wiyaʊ lone taa, Bourbon Antoine ɖalʊ kɛlɛ.