Kameruni Pʊʊ lɩna tɛtʊ pɩsɩɣ kpɛlɩkpɛlɩ nɛ miŋ muʊ yɔ. Pʊʊ ŋgʋ kʊkʊyaa pɩtɩɩfɛyɩ Afrika wɩsɩ, ɖɩɖʊyɛ taa nɛ kɩkʊkʊyɩmɩŋ taa maɣna mɛtaa waa 4040,4070 yaa 4095. Pɔcɔŋna piɩŋ weyi ɛkɩlɩ kʊyʊʊ kɛ Africa taa kɔyɔ, kɛkɛ naalɛ ŋgʊ. Kajalaɣ ñɩŋgʊ kɛlɛ Jebel Toubkal, kʊkʊ wɛ Marɔkɩ ɛjaɖɛ taa. Mɩɣ weƴiɛ ɛlɩɣ na tɛtʊ ntʊ tɩpɩsɩʊ taa yɔ.ɛwɛwaɣ ɛzɩ Hawaɩ yaaa Strombolie ñɩŋ yɔ. Mɩŋ nzulʊma ana atakɩlɩ ɖoŋ nɛ aliɣ nz pʊʊ hɛɛnzɩ taa fɩŋŋ fɩŋŋ. Miŋ ɛnʊ, ɛlakɩ asɛyʊ sakɩyɛ, ɛlɛ, wiɖiyi pɩtakʊ ɛyʊ nɔɔyʊ.

Kameruni pʊʊ

Kameruni Pʊʊ ŋgʊ kɩwɛ peeɖe wɩsɩ ɖɩɖoyɛ nɛ haɖɛ kɩŋ. Pɩtakɩlɩ polɩŋ nɛ Atlantiki kidiiliŋ cɔlɔ. Pɩñɔtɩna Kinee-Ekwatoriyaaalɩ tɛ tɛtʊ ndʊ lɩm cɔ-tʊ kpɛɛɛ nɛ pɩta yɔ. Tɛtʊ nɖʊ, Kameruni Pʊʊ nɛ pʊʊŋ lɛɛŋ papɩlɩna ɖama wayɩ kpaɣna Guinée tɛŋu nɔ yɔɔ ŋgʊ ŋtalɩ Tchad liŋgamʊ cɔlɔ. Kewiyaɣ yɔɔ cɔnɩyaa cɔlɔ lɛ, Cameroun Pʊʊ ŋgʊ kɩwɛ Fako egetiye taa, wisi ɖiɖʊyɛ hadɛ kɩŋ. Duala kɛna tɛtʊ sɔsɔtʊ ndʊ tɩkɩlɩ paɣlʊ Camaroun ɛjaɖɛ taa yɔ. Tɩwɛ cameroun wɩsɩ ɖɩlɩyɛ nɛ hadɛ kɩŋ.

Kameruni Pʊʊ ŋgʊ kɩwɛ Afrika pʊŋ weyi ɛmʊ mɩŋ nɛ ɛwɛ Stratovolcans waa taa yɔ. Mɩŋ nzʊlɩma wena kɩtɔʊ yɔ, apɩzɩɣ atalɩ 1400km2 kɩtɛ walaŋzɩ talɩɣ ɛzɩ 1300km2. Kameruni peeɖe, tɛtʊ pɩsɩneɛ mɩŋ ŋzʊlʊma wena alɩɣ yɔ, asɛ kpaʊʊ nɛ mɩŋ nzʊlʊma wena alɩɣ yɔ, alɩʊna miŋ momoloku ŋga ki-taa nɛ pɛɛ wena awɛ ɖoŋ kpaŋŋ nɛ payaɣ yɛ se basaltes yɔ nɛ alɩna trachy-basaltiques taa. Pɛɛ ana alina ɖɔɖɔ ɛzɩ océanites, hawaiites, trachytes, téphrites nɛ phonolites pa-taa. Ɛjaɖɛ nɖɩ ɖɩ-tɛ pʊʊ ŋgʊ kɩwɛ wɩsɩ ɖɩlɩyɛ hayʊ kiŋ nɛ wɩsɩ ɖɩɖɩyɛ tɛ hadɛ kɩŋ. Kɩcɔ kɩta nɛ kɩyele kataŋa kamaɣ yɔɔ. Kataŋa ŋga ka-taa nɛ kaaŋ ndɩ ndɩ weyɩ ɛwɛ ɖoŋ ɖɔɖɔ yɔ, panaɣ ɖɔɖɔɔ kpambʊyʊʊ tɩyɛ.kaaŋ nɛ kpambʊyʊʊ; ɛnʊ elɩna ɖooo caanaʊ alɩwaatʊ ndʊ tɩwɛ quaternaire taa yɔɔ. Peheyiɣ-dʊ se Précambrien alɩwaatʊ taa lɛ, tɛtʊ kañamsaa nɛ miŋ nzɩlɩma lɩɩ nɛ pɩpɩsɩ kaaŋ pʊʊŋ ɛnʊ ɛ-taa. Kameruni pʊʊ ŋgʊ kɩ-tɛ kɛcɛlɛnzɩ takɩlɩ hadɛ kiŋ mbʊ pʊyɔɔ yɔ pɩyasɩ nzɩ payaɣ-si se petit mont Kameruni yɔ sɩwɛ pʊʊ ŋgʊ ɖoli ɖoli. Pʊʊ ŋgʊ kɩ-tɛ hayʊ kiŋ lɛ pɔɔ sɔsɔ nakayɛ ñɛwɛ nɛ kafalʋʋ.

Pʊʊ ŋgʊ kɩyɔ, kpaɣ na ɖooo pɩdɛɛ ŋgɔɔ ŋtʊlɩ kɩ-ñʊʊ taa hem mɩŋ nzʊlʊma wena tɛtʊ ñamsʊ nɛ alɩʊ yɔ, atɛ kaaŋ ɖeke went. Pʊʊ ŋgʊ kɩhɛkɩŋ taa ɖɔɖɔ mbʊ yɔ, tɛtʊ pɩzɩɣ tɩñamsɩ nɛ tɩya nɛ mɩŋ nzʊlʊma lɩɩ nɛ pɩɖaanɩ kaaŋ kɩfaŋ lɩzɩʊ. Kameruni pʊʊ nʊʊ taa hem lɛ,pɩwɛ landamm nɛ tɛtʊ ɖɩɩna ñamsɩɣ nɛ mɩŋ nzʊlɩma ɖɩnɛ lɩʊ ɖɔɖɔ alɩɩwatʊ natʊyʊ natʊyʊ. Fako hɔɔlʊ taa lɛ, pɩfɛyɩ yɔɔdʊ. Peeɖe kɩlɩna. Mɩŋ nzʊlʊma pɩzɩʊ pɩkʊyɩ ɛsɔtaa pɩtalɩ ɛzɩ mɛta waa 4040,4070 yaa 4095 mbʊ yɔ. Fako tɛ kʊkʊyɩmɩŋ ɛnʊ, ɛyɔɔ kɛ Kameruni taa le pʊʊ ŋgʊ kɩkɩlɩna kʊyʊ. Pʊyɔ yɔ pakpaɣ Kameruni ɖɔɖɔ ɛzɩ Afrika wɩsɩ ɖɩɖʊyɛ lɛ ŋgʊ kɩlɩna kʊyʊ.

Africa kpeekpe taa lɛ, Kameruni Pʊʊ taa kɛ panaɣ sɩzɛ tɛʊ dɔʊ ɖɔɖɔ sɩŋŋ. Pɩnaɣ 1919 taa tɛʊ nɩwa sɩŋŋŋ nɛ pɩtalɩ ɛzɩ mɩlɩmɛta waa 14655 kɛ Debundja tɛtʊ taa. Tɛŋ ɛnʊ ɛnɩɣ yolim taa kpem, pɩkilɩna hasɩ yaɖɛ, kɩyɛɛna fenaɣsalaŋ fenaɣ taa. Kpaagbaa mbʊ lɛ pʊʊ ŋgʊ kɩlɩnɖɛɛ lɛ tɛʊ fɛyɩ. Wɩlɩŋ wɛna mbʊ pʊyɔɔ yɔ pɩpɩsa kpɛlɩ nɛ helim mbʊ pɩwɛɛ yɔ, pɩɩhaɣ mɩndʊ nɩmaʊ se tɩkpeŋlɩ nɛ tɛʊ nɩ. Peeɖe pɩnaɣ taa tɛʊ nɩɣ ɛzɩ milimɛta waa 3000 ɖeke mbʊ yɔ. Tɛʊ lone taa peeɖe mbʊ yɔ, ɖɩnaɣ se ɖolu nakʊyʊ tikina nɛ ɛsɔ taa kɩŋ cɔ cɔ cɔ.

Paakpaɣ Kameruni pʊʊ yem yem. Pɩwɛ kaɖɛ. Paɖʊ aliwaatʊ pʊcɔ pakpa. Alɩwatʊ ndʊ tɩkɩla ɖeu yɔ, nɖɩ lɛ lɔŋɩyɛ taa. Pɩkɩlɩna saŋgayɩŋ fenaɣ, kɔlaɣ fenaɣlɛlaɣ fenaɣ. Kedeŋa yɔɔ cɔyʊ sɔsɔ nɔɔyʊ, ɛ-ñuu taa wɛ lɔŋ sɩŋŋ nɛ ɛkɛ takayaɣ taa mayʊ, payaɣ-ɩ se Richard Francis Burton, ɛkɛ Anglishɩ tʊ, ɛnʊ ɛpɩzɩna ɛkpa pʊʊ ŋgʊ kacalaɣ kpaʊ ke pɩnaɣ 1861.

Paa kɔlaɣ fenaɣ ŋga ka-taa, Kameruni Pʋʋ kpaʊ kolokaɣ wɛɛ. Payaɣ-kɛ se "Mount Cameroon Race of Hope" yaa Lidau kolokaɣ. Mba pakɩlɩɣ seʊ yɔ; palakɩ ñɩɩtʊ lɩ nɛ hɔɔlʊ nɛ patalɩ. Kacalaɣ kolokaɣ paazɩ pɩnaɣ 1973. Sʊlʊm mbʊ payaɣ se Guiness yɔ, pɩtɩnaa ñɔɔzaɣna pɩtɛ aleɣya ana. Deɖe ɖeɖe 2005 kanɛyɔ, Kameruni taa ŋgbɛyɛ ndɩ payaɣ-ɖɩ se "Fédération Camerounaise d’Athlétisme" yɔ, ɖɩmʊ hayɩsɩʊ mbʊ nɛ ɖɩcɔŋna pʊ yɔɔ.

Kɩ-hɩɖɛ lɩna le ? ñɔɔzɩ

Le kɩwɛɛ ? ñɔɔzɩ

Kɩ-tɔm ñɔɔzɩ

Kɩ-yɔɔ kpaʊ ñɔɔzɩ

Kɩ-ɛyaa ̃nʊʊ ñɔɔzɩ

Ɖenɖe panaɣ kɩ-tɔm yɔ ñɔɔzɩ

Tɔm lɛɛtʊ ñɔɔzɩ

Takayɩsɩ nzɩ sɩyɔɔdɩ kɩ-yɔɔ tɔm yɔ ñɔɔzɩ

Awayɩ kpasɩ ñɔɔzɩ