Kpɛŋgbɛzɛmɩtʊ Fransɩɩ kʊnʊŋ ñɩm kpou cɔlɔ lɛ, kpɛŋgbɛzɛmɩtʊ kɛ kewiyaɣ lɩmaɣzɩyɛ nɖɩ ɖɩ-taa lɛ ɛyʊ kʊyʊm yeke koŋ tɩyɩna kewiyisi ɖoŋ tɩŋa, ɛyɔɔda nɔɔyʊ eecosuu, nɔɔyʊ ɛɛtɔŋ se hayɩ, nɛ paɣtʊ natʊyʊ ɛɛɖaŋɩɣ-ɩ kaʊ, ɛlɛ e-kewiyaɣ ŋga ka-taa ɛwɛna paɣtʊ, yaa paɣtʊ lɩzɩyaa kewiyaɣ mba ɛlɩza kɔyɔ, pa nɛ yɔ nɔɔyʊ fɛyɩ ɛ-tɩ yɔɔ nɛ nɔɔyʊ ɛɛpɩzɩɣ ɛkʊyɩ nɛ e-kpelaɣ. Politiki lɩmaɣzɩyɛ paa ɛzɩmta ɛyaa kʊyʊna-ɖɩ kiɖi kiɖi, peeɖe Hannah Arendt tɔŋ se paɣtʊ ndʊ palɩzɩ mbʊ yɔ fɛyɩ ɖeu, pa-paɣtʊ tamʊna ɛyaa.

Tɔmpiye nɖɩ ɖɩlɩna latɛŋ kʊnʊŋ taa mbʊ se dictatura, nɛ ɖooo hoohoo taa kɛ Roma ɛjaɖɛ taa pɩkɛ kewiyaɣ madana mana ŋga ka-taa ɛyʊ kʊyʊm koŋ tɩyɩna kewiyisi (ɛnʊ payaɣ kpaŋgbasɛmʊʊ, nɛ pʊ-tɔbʊʊ se weyi ɛyɔɔdʊʊ yɔ). Tɔm ndʊ ɛyaa cɔna-tʊ se tɩfɛyɩ ɖeu nɛ papazɩ-tʊ ɖɩzɩɣ kpaɣ kpaɣɖʊ 3 tɛmtʊ alɩwaatʊ taa pʊcɔ palʊlʊʊ Yeesuu Krɩstʊ, kɛlɛ Sylla nɛ Jules César paɖanɩ-ʊ paazʊʊ kɛlɛ pa nɛ ɛnʊ pasɩba kpa lɛ tɔm ndʊ tɩɖɩ.

Pɩtɛ lɛ, sɔnɔ avema anɛ a-taa ñazɩtʊ tɔm ndʊ tɩwɛɛ, kɛlɛ ɖɩcɔna kɔyɔ pɩkɩlɩna Afrika nɛ Azii ajɛyɛ taa kɛnɛ. Erɔpʊ taa lɛ, Biélorussi nɛ Azerbaïdjan ajɛyɛ taa pamazɩɣ se tɔm tɩwɛɛ. Erɔpʊ nɛ Azii pɛ-hɛkʊ taa lɛ Turkii ɛjaɖɛ taa panaɣ se samaɣ waɖɛ lɩmaɣzɩyɛ kewiyitu wɛɛ pɩmʊkɩ.

Ɛyaa sakɩyɛ pɩza nɛ pala filim waa nɛ pɔyɔɔdʊʊ pa-taa kɛ pɩ-tɛ ɛzaɣtʊ tɔm ndʊ ɛzɩ Charlie Chapin filim yɔɔdʊʊ kpɛŋgbɛzɛmɩtʊ tɔm (pɩnaɣ 1940) kɔzɩ kɔzɩ ɛyʊ weyi paya-ɩ se Hitler yɔ (Hynkel) nɛ Mussolini –Napoleooni). Barbet Schroeder tɛ aseɣɖe kɛlɛm kɛlɛm Général Idi Amin Dada : Autoportrait (pɩnaɣ 1974), yɔɔdʊʊ Ugandaa kpɛŋgbɛzɛmʊʊ laŋgbɛzɩyɛ tɔm. Ecosse kpaakpaa wiyaʊ (pɩnaɣ 2006) wɩlɩɣ Ougandaa kpɛŋgbɛzɛmɩtʊ laŋgbɛzɩyɛ tɔm ɛnʊ lɛ Idi Amin Dada.