Kpɛdɩsʋʋ (Risque)

Kpɛdɩsʋʋ kɛna mbʋ ɛyʋ tasʋʋna yɔ. Ɛyʋ ɛtɩlɩ nɛ pɩcɔ pɩtalɩɣ. Kpɛdɩsʋʋ tɔbʋʋ lɩzʋʋ yaa taa nɩʋ wɛ ndɩ ndɩ pɩlɩɩnaa ɛyaa sakɩyɛ nɩʋ lɔŋ yaa lɛɣtʋ taa. Kpɛdɩsʋʋ tɔm piye ɖɩnɛ, ɖɩpɩzɩɣ ɖɩkɛ nabʋyʋ taa kɛ tɩ lɩzʋʋ pɩyʋ ɛzɩ payaʋ nɛ fransɩ kʋnʋŋ taa sɩ «avéré».

Papɩzʋʋ pɔtɔ ɖɔɖɔ sɩ kpɛdɩsʋʋ kɛna fɩya pɩyʋ wɛɖʋ tobi lɛ, pamana fransɩ kʋnʋŋ taa size «potentiel». Tɔm piye kʋɖʋmɖɩyɛ nɖɩ, ɖɩtɔbʋʋ ɖɔɖɔ palɩza size ɖɩkɛ n̄ɩyʋ yaa kɩn̄ɩnɩʋ. Ɛlɛ, kɩn̄ɩnɩʋ ŋgʋ pamana fransɩ kʋnʋŋ taa size «émergent» yaa ɖeɖe pɩyʋ yɔ.

Ɖeɖe pɩyʋ kɛna mbʋ patatɩyɩ tɩlɩ taa yɔ nɛ paya pʋ yaa pamana fransɩ kʋnʋŋ taa size «future» yɔ. Pɩkɛ cee tɔm ndʋ pɩtatɩyɩ talɩ taa yɔ. Ɖɩcɔna camɩyɛ kɔyɔ, ɖɩnaɣ size alɩwaatʋ taa lɛ, kɛkpɛdɩsɩ sakɩyɛ nasɩyɛ wɛ nɛ sɩmʋkɩ yaa siyeki labʋ.

Ɛzɩma ɛnʋʋ sɩzɩ kɛkpɛdɩsɩ nasɩyɛ ɖɩɩna mʋʋ lɛ yaa yeba labʋ lɛ, lɛɛsɩ kɩfasɩ ɖɩɩna labʋ nɛ ɖɔlɔŋ sɩ ɖɩwabɩnazɩ wɛ ɖɔɖɔ nɛ pɩkpaɣ ɖoŋ kpaʋ yɔ. Lɛɣtʋ yaa sakɩyɛ sɔzʋʋ sɔzʋʋ yɔ nɛ ɛyʋ wɛ nɛ ɛ-ɖɛʋ na ɛsɩndaa.

Ɛyʋ wɛ nɛ ɛwɛʋ lɛɣtʋ ɖɔɖɔ sɩŋŋ nɛ ɛwakɩna kɛkpɛdɩsɩ kɩfasɩ nɛ kɩpɩnzɩ sakɩyɛ. Kɛkpɛdɩsɩ wɛ ndɩ ndɩ, pɩtɔbʋʋ sɩze sɩɖɔ siŋŋ yaa sɩfɛyɩ kalɩɣ. Ɛlɛ, nabɛyɛ wɛ nɛ payaɣ wɛ size miŋ ɖiziyaa yaa azɛyʋ ɖiziyaa.

Miŋ ɖiziyaa yaa azɛyʋ ɖiziyaa panɛ, paya wɛ nɛ fransɩ kʋnʋŋ taa size "pompiers". Mba paa ɛjaɖɛ nɖɩ lɛ ɖi-kewiyaɣ lɩza size pɔcɔna na lɛɣtʋ kɛkpɛdɩsɩ kpeekpe yɔɔ. Miŋ ɖiziyaa panɛ, paya wɛ kɛkpɛdɩsaɣ nakɛyɩ ɖeɖe yɔ, peseu na saɣ nɛ powolo.

Paayaa miŋ ɖiziyu nɛ pɛhɛyɩ-ɩ. Kewiyaɣ hɛyʋ na-ɩ. Miŋ ɖiziyaa wɛna lɔɔɖa wena palabɩna pa-tʋmɩyɛ nɖɩ yɔ. Ɖajaa sɔsɔ Christian Huygens calɩna maʋ tɔm kɛ kɛkpɛdɩsɩ yɔɔ kɛ pɩnaɣ 1657 n̄ɩŋga taa.