Kpɩnɛ laɣsɩ pɩkɛ kɩɖɛzɩtʊ pɩyʊ yaa mbʊ palɩʊlɩna ɛyʊ, nɛ laɣsɩ kpeekpe wɛɛ ɛzɩ kpɩnɛ lakʊ yɔ. Tɩwɛ paa kpɩnɛ nɖɩ lɛ, ɖɩ-cɔlɔ nɛ paa nɖɩ lɛ nɛ ɖɩ-lakasɩ ɖɔɖɔ. Tɩ-kpɛlɛkɩtʊ pɔzɩ lɛɣtʊ sakɩyɛ. Ɖɩkpaɣ ɛzɩ kpɩnɛ wezuu kpɛlɛkʊʊ tɔm (kpɩnɛ ɖɔnɛ kpɛlɛkʊʊ nɛ tomnasi liɖe ñɩnʊʊ), maɣzɩm kpɛlɛkʊʊ, kpaŋ kʊdɔmɩŋ kpɛlɛkʊʊ, ɛyʊ kpɛlɛkʊʊ nɛ ɛyʊ yɔɔ maɣzɩm kpɛlɛkʊʊ.

Ɖɩlɩzɩ kpɩnɛ laɣsɩ tɔbʊʊ, pɩlɩna ɛzɩma sakɩyɛ taa palakɩ tɔmʊʊ ŋgʊ nɛ tʊmɩyɛ yɔ, laɣsɩ nasɩyɛ wɛɛ ɛyʊ taa nɛ sɩkɛ ɖooo kiɖe tɛɛ wɛtʊ e-tomnaɣ taa. Kpɩnɛ laɣsɩ tɛ tɔbʊʊ se ɖooo kiɖe tɛɛ, pɩcɔ lɩzɩɣ kɛlɛ ɛ nɛ mbʊ pɛkpɛlɛkʊʊ yaa pɔsɔzʊʊ yɔ palʊkɩna ɖama ɛyʊ cɔlɔ.

Lɛɣtʊ tʊmɩyɛ kɛlɛ se pañɩnɩ nɛ patɩlɩ kpɩnɛ wɛtʊ ɖɩ-lone taa, kiɖe tɛɛ tʊma ana Konrad Lorenz pɩnzɩ 1903 ŋtalɩ 1989, Nikolaas Tinbergen pɩnzɩ 1907 ŋtalɩ 1988 nɛ Karl von Friesch pɩnzɩ 1886 ŋtalɩ 1982 ɛyaa pa nɛ palabɩna tʊma ana kɛ kpaɣɖʊ 20 hɔɔlʊʊ kajalaɣ ŋgʊ taa. Patɩŋga pɛkpɛndɩ mʊʊ Nobel liidiye kɩhɛyʊʊ pɩlɩna ajɔɔla tʊmɩyɛ kpɛlɛkʊʊ yɔɔ pɩnaɣ 1973.

Pɩkɛ kɩjɛyʊʊ se ɖɩnɩɩ se paɖʊ-tʊ tɔm ndʊ ɛyʊ kpɛlɛkʊʊ tʊmɩyɛ taa yɔ kɛ tɩgbayɩŋ kpɛlɛkɩtʊ tɔm, palaba tʊmɩyɛ nɖɩ kɛ kpaɖʊ 20 hɛkʊ hɔɔlʊʊ naalɛ ŋgʊ taa pɩtɩŋna pʊ-tʊmɩyɛ tɩnaa pa nɛ yɔ pɔ-yɔɔ Louis Leakey (1903-1972), Jane Goodall (palʊla-ɩ pɩnaɣ 1934), Dian Fossey (1932-1985), Desmond Morris4 (palʊla-ɩ pɩnaɣ 1928) nɛ Birutė Galdikas (palʊla-ɩ pɩnaɣ 1946).