Peenɛɛ ɛjaɖɛ kɛ payawaɣ ɖooo se Ɖahʊma nɛ kɩkɛ Afrika nɛ wɩsɩ ɖɩɖʊyɛ taa ɛjaɖɛ naɖɩyɛ. Ɖɩwalanzɩ kpayɩ taa lɛ, pɩmaɣna ɛzɩ 114 763 km2 nɛ ɖɩ-ɖalakɩŋ wɛ ɛzɩ kilomɛtana 670 yɔ. Pɩnaɣ 2013 taa lɛ ɛjaɖɛ nɖɩ ɖɩ-taa ɛyaa kaawɛ ɛzɩ 10 008 749 yɔ. Wɩsɩ ɖɩɖʊyɛ taa lɛ, Peenɛɛ sɩ kamaɣ nɛ Togo tɛtʊ, wɩsɩ ɖɩɖʊyɛ taa lɛ pɩsɩna Najeeriya, nɛ hayi kɩŋ lɛ, NigerɩPurkina Fasoo. Peenɛɛ wɛ kɩ-tɩ yɔɔ kpaagba wɛʊ kɛ kɩyɛna fenaɣ kacalaɣ wiye pɩnaɣ 1960 nɛ payawaɣ-kʊ pɩtɛ alɩwaatʊ se Ɖahʊma.

Peenɛɛ
Dahʋma

Peenɛɛ tɛlɛŋa

Peenɛɛ Kɩɖaʋ kɩdɛɛka

Peenɛɛ Ɛjaɖɛ tɛ tampaɣ
Tʋmɩyɛ taa kʋnʋmɩŋ: fransɩɩ
Tɛtʋ sɔsɔtʋ: Porto Novo (politique), Cotonou (commerciale)
Ɛjadɛ kɛ mbʋ yɔ: .
Ɛjaɖɛ ñʋʋdʋ: Ɖajaa Yayi Boni
Ɛjaɖɛ walanzɩ: 114,763 km²
Samaɣ ñʋʋ: 10,879,829 (2015)
Tɛtʋ hɔɔlʋʋ samaɣ ñʋʋ: . km²
Internet nimaɣ: .

Kɩmʊwaɣ kɩ-tɩ yɔɔ wɛʊ mbʊ lɛ, Fransi sɔsɔ weyi payaɣa-ɩ se Louis Jacquinot yɔ, ɛnʊ ɖʊsɩna kewiyaɣ kɛ Ɖahʊma nɔɔ yɔɔ ɖɛyʊ ɖa-caa Hubert Maga se ɛnʊ yɔ peeɖe tɛtʊ ñʊʊtʊ. Pɩlabɩ pɩnzɩ hiu nɛ naalɛ lɛ, Mathieu Kérékou mʊ kewiyaɣ kpelaɣ nɛ pɩnaɣ 1975 lɛ ɛlɛɣzɩ Ɖahʊma nɛ payaɣ se Peenɛɛ. Eɖiyaɣ ɛ-ɛjaɖɛ ɛzɩ Kɔmiinizim paɣtʊ pɔzʊ yɔ kɛ kpaɣ pɩnaɣ 1974. Ɛlɛ pɩkɔma ɛzɩ pɩnzɩ kagbanzi wayɩ lɛ Peenɛɛ ɛjaɖɛ sʊʊ kʊñɔŋ sɔsɔʊ nakʊyʊ taa nɛ pɩnaɣ 1990 lɛ, kɩlɛɛzɩ komina paɣtʊ tɩŋga. Pɔtɔ caca lɛ pawa Mathieu Kérékou nɛ ɛkʊyɩ kpelaɣ yɔɔ ɖɔɖɔ ɛzɩ pipɔzɩɣ yɔ. Pɩnaɣ 1996 paɖaɣnɩ tɔʊ caca lɛ, samaɣ lɩzɩ Mathieu Kérékou se ɛɖaɣnɩ kɛʊ Peenɛɛ ɛjaɖɛ ñʊʊtʊ. Wayɩ mbʊpʊnɛ pɩ-taa lɛ ɛtatasɩ kɩñazɩɣ tɔm nɛ ɖoŋ tɔm ɖɩɩnaʊ pɩkɔɔ pɩtalɩ 2006 pɩnaɣ taa.

Pɔɔrto-noovoo kɛŋna tɛtʊ sɔsɔtʊ ɛlɛ, Kotonu kɔyɔ tɔsʊʊ nɛ ɛsɩnda wobu tɛtʊ sɔsɔtʊ kpem. Fransɩ kɛ pɔyɔɔdɩɣ Peenɛɛ ɛjaɖɛ taa nɛ liidiye nɖɩ pɔtɔkɩ yɔ ɖɩɖɩ lɛ fraŋseefa. Yayi Boni kɔyɔ Peenɛɛ ɛjaɖɛ ñʊʊdʊ kɩfalʊ. Ɛnʊ wabina Mathieu Kérékou kɛ caca ŋgʊ paatɔ lakɩŋ fenaɣ hiu nɛ nakʊ pɩnaɣ 2006 yɔ; pɩwayɩ lakɩŋ fenaɣ hiu nɛ kʊɖʊmʊ pɩnaɣ 2011 ɖɔɖɔ lɛ, patasɩ-ɩ lɩzɩʊ se ɛtasɩ ɛjaɖɛ ɖɔkɩɣ kɛ pɩnzɩ kagbanzɩ mbilim. Ɛzɩ paɣtʊ pɔzɩɣ yɔ, Yayi Boni kaɣ kʊyʊʊ kpelaɣ yɔɔ ɖiu ɖiu kɛ pɩnaɣ 2016 nɛ ɛkazɩ kpeelaɣ kɛ lɛlʊ mbʊ pʊ-yɔɔ yɔ, peeɖɛ ñʊʊdʊ ɛɛɖɛʊ pɩnzɩ hiu kɛ kewiyaɣ yɔɔ lɩŋŋŋ. Kpaɣ ɖooo ɛzɩ Ɖahʊma pɩsɩʊ Peenɛɛ yɔ, Afrika wɩsɩ ɖɩɖʊyɛ taa payɩ lɛ, Peenɛɛ ɛjaɖɛ wɩla kaɣlaa se temokraasii wɛ kɩ-ɛjaɖɛ taa.

Ɖenɖe kɩwɛɛ yɔ ñɔɔzɩ

Kɩ-kamasɩ ñɔɔzɩ

Kʊ-pʊŋ nɛ ki-piyasɩ pɛ-wɛtʊ ñɔɔzɩ

Feveku ñɔɔzɩ

Mbʊ pʊcɔ-kʊ kpɛɛɛ pɩta yɔ ñɔɔzɩ

Kʊ-tɔm ñɔɔzɩ

Samaɣ huuu ñɔɔzɩ

Ɛzɩma pɩɩwɛ caanaʊ yɔ ñɔɔzɩ

Paribaawaa kewiyisi= ñɔɔzɩ

Yurubawaa kewiyisi ñɔɔzɩ

Ajaa Eveewaa kewiyisi ñɔɔzɩ

Anasaayɩnaa ̃nazʊʊ-kʊ yɔ ñɔɔzɩ

Kɩ-tɩ yɔɔ wɛʊ ñɔɔzɩ

Kɩpɩsɩʊ ɛjaɖɛ yɔ(1974-1990) ñɔɔzɩ

Temokrasii calʊʊ lɩʊ yɔ ñɔɔzɩ

Yayi Boni ɖoŋ ñɔɔzɩ

Ɛzɩma peɖiyiɣ-kʊ yɔ ñɔɔzɩ

Tɔsʊʊ ñɔɔzɩ

Ɛzɩma pɔ̃nɔɔzʊʊ kɩ-tɛtʊ yɔ ñɔɔzɩ

Ɛyaa nɛ samaɣ ñɔɔzɩ

Samaɣ ̃nʊʊ ñɔɔzɩ

Kʋnʋmɩŋ ñɔɔzɩ

Ɛsɔ nʊmɔʊ ñɔɔzɩ

Sukuli labʊ ñɔɔzɩ

Televisiyɔɔaa nɛ raadiyonaa ñɔɔzɩ

Spɔɔrɩ ñɔɔzɩ

Sɔnzɩ ñɔɔzɩ

Sɩʊkpelesi ñɔɔzɩ

Takayɩsɩ ñɔɔzɩ

Minziiki ñɔɔzɩ

Tɔɔnasɩ ñɔɔzɩ

Kasandʊ kɩyakɩŋ ñɔɔzɩ

Tɔnʊʊ taa alaafɩya ñɔɔzɩ

Lɛɣtʊ ndʊ tɩ̃nɩnɩɣ kʊdɔmɩŋ lɩʊ tɔm yɔ ñɔɔzɩ

Tɔɔnaɣ kɩɩyakʊ ñɔɔzɩ

Kɩ-mayaɣ ñɔɔzɩ

Takayɩhayʊʊ tɛɛ tɔm nɛ tɩ-ɖɩnayɛ ñɔɔzɩ

ɩcɔna ɖɔɖɔ ñɔɔzɩ

Takayɩsɩ lɛɛsɩ ñɔɔzɩ


Afrɩka
Afrika Hadɛ kiŋAlizeeriiAŋgoolaCaadɩCibuutiEgipitiEriitreeEtiyoopiiKaabɔɔKambiiKameruniKanaKapʊvɛɛrɩKeniyaKinee-EkwatoriyaaalɩKinee-KonakriiKinee-PɩsaʊKootidiivʊwarɩKoŋo KinsasaKɔngoo-PirazaaviiliLezotoLiiberiyaLiibiiMaaliiMadakasɩkarɩMalawiiMarɔkɩMoozambikiMoritaaniiNaajeeriyaNamibiNizɛɛrɩPeenɛɛPurkina FasooPurundiPɔcɩwaanaaRuwandaaSahara KañɩnbʊsaɣSantrafriSenegaalɩSiyeera –LeyɔnɩSoomaaliSudaanɩSuudanɩ HadɛSuwaaziilandɩSambiiSɩmbaabuweTanzaniiTogoTuniiziiUgandaa