Platɩnɩ kɛ kpɛlɩ kpɛlɛkʊʊ tɛ pʊtʊ weyi ɛ-ñʊʊ mayaɣ kɔyɔ 78 nɛ yʊsaɣ ñɩŋa yɔ Pt. Platɩnɩ kɛ ñɩɣlɩm pʊtʊ weyi pamakɩ-ɩ nɛ hama yɔ, palaka-ɩ nɛ tʊmɩyɛ pʊcɔ Kolombii wɛɛ kɛ Amerika ɛjaɖɛ taa. Paa ɖoye taa lɛ, kajalaɣ kɩkɛdɩnaʊ ŋgʊ kɩlɩ Erɔpʊ taa pɩnaɣ 1557 wɛɛ taa kɛ ɛyʊ nɛ ɛ-tʊma yɔɔ maɣzɩm tɔm taa Jules César Scaliger takayasɩ taa (1484 - 1558) kɛtʊʊ ɛ-tɔm nɛ ɛtɔŋ se ɛkɛ hama ñɩɣlɩm pʊtʊ weyi ɛlɩna Ɛndɩ Wɩsɩ Ɖɩɖʊyɛ taa kiŋ yɔ nɛ keeke lɛ ɛwɛɛ Darién (Panama) nɛ Mexico hɛkʊ taa.

Ɛsɩpañɩ ɛyaa paawokaɣ Amerika ɛjaɖɛ ñʊʊ yɔɔ caɣʊʊ yɔ caŋ patɩ ya-ɩ se plaɩna pʊ-tɔbʊʊ se liidiye cikpeɖe, alɩwaatʊ ndʊ palɩ ɛ-yɔɔ ɛzɩ kɩlʊlʊʊ yɔ nɔnɔɔ Kolombii ɛjaɖɛ taa. Lɔnsɩɖaa maɣzɩ ɛ-tɔm se ɛcaɣa ɛkɛ liidiye ɛlɛ pɩtɛkɛ mbʊ, pɩcaɣ pɩwɛɛ ɛzɩ liidiye cikpeɖe nɖɩ ɖɩñɩlɩsɩɣ yɔ nɛ peniŋgiyi-ɩ.

Ɛsɩpañɩ kewiyaɣ taa sɔsaa, mba paatɩna ɖoŋ ñɩɣlɩm kɛtɛɖaɣ tɛtʊ naa nɛ wondu naa yɔ kpaɣ-ɩ ɛzɩ wonuu mɛfɛyɩ wazaɣ yɔ nɛ pɔtɔŋ pɔlɔ-ɩ pɔɔ taa mbʊ pʊyɔɔ yɔ sɔndʊ kpaɣa-wɛ se mɩlɩm ndɩ ndɩ, ɛzɩ ɖɩkpaɣ se pamazɩna-ɩ nɛ poluki liidiye pɔɔyɩsɩ kɛtɛkɛsɩ. Ɛndɩ nɛ Kolombii ɛyaa kaawɛ ñʊʊ taa maɣzɩm siŋ (nɛ pɔtɔŋ se ñɩɣlɩm pʊtʊ weyi paapɩzɩ pɛlɛzɩ-ɩ yɔ, ɛlɛ papɩzɩɣ pamabɩ-ɩ nɛ ɛwɛ ɖɔɖɔ tɛyɩŋ piŋ) kɛlɛ palakɩ-ɩ nɛ tʊmɩyɛ piŋ ɛzɩ ɖɩtɩsɩyɛ wondu sakɩyɛ mbʊ yɔ, malɩfa pɛɛ nɛ malɩfa naa taa kaŋ.

Platɩnɩ weyi paa anɩ ñɩnɩɣ se ɛna yɔ, keeke lɛ palaba ɛ-yɔɔ tʊmɩyɛ lɛ sɔɔja nɛ tɩnzɩ yɔɔ kpɛlɛkʊʊ tʊmɩyɛ tʊ Antonio Ulloa tʊ (1716 - 1795), ɛ nɛ Jeorge Juan y Santacilia (1713 - 1773), mba wiyaʊ Philippe 5 tʊ Ɛsɩpañɩ ɛjaɖɛ taa kaaɖʊwa powolo Fransɩɩ lɛɣtʊ tɩnaa tʊmɩyɛ ɖeɖe Peruu (1735 - 1745). Wondu naa lalaa mba patatɩɩ nata yɔ, Ulloa na platina del pinto, pɩkɛ ñɩɣlɩm pʊtʊ weyi patatɩɩ huyita-ɩ yɔ pana ɛ nɛ sika ñɩɣlɩm.