Sɩtrɔntɩyɔm
Sɩtrɔntɩyɔm kɛ kpɛlɩ kpɛlɛkʊʊ tɛ pʊtʊ weyi ɛ-ñʊʊ mayaɣ kɔyɔ 38 nɛ yʊsaɣ ñɩŋa yɔSr yɔ. Strɔntɩyɔm ɖɔɖɔ ɛzɩ kalɩsɩyɔm yɔ, ɛkɛ ɖʊʊyʊ tɛtʊ pɩyʊ. Ɛwɛ ɖɔfɩɩ, papɩzɩɣ pamabɩ-ɩ yaa pɔyɔkɩ-ɩ, ɛsɛɛ caʊʊ. Ɛwɛ helim taa ɛmʊ miŋ nɛ lɩm etukina-ɩ kɔyɔ ɛwasɩɣ.
Sir Humphry Davy lɩzɩna strɔntɩyɔm eyeke (Aŋglɩtɛɛrɩ tʊ) pɩnaɣ 1808 alɩwaatʊ ndʊ pana ɛ-tɛ ɔkɩsɩzɛnɩ wonuu kɛ ñɩɣlɩm tɛtʊ kañaɖaɣ nakɛyɛ taa pʊñɔtɩna Strontian, strɔntianite SrCO3 pɩnaɣ 1790 pɩtɩŋna Thomas Charles Hope yɔɔ. Ɛyʊ ɛnɛyɔ ɛlɛ ñatɩŋna William Cruickshank nɛ Adair Crawford pa-tʊma yɔɔ kɛnɛ, pɛkɛ ɛyaa mba pɛlɛɣ tɩlɩɣ pʊtʊ nɔyʊ patatɩɩ tɩlɩta-ɩ strontianite taa.
Loyuu tɔkɩ strɔntɩyɔm ɖɔɖɔ ɛzɩ kalɩsɩyɔm yɔ ɛlɛ kalɩsɩyɔm tɛ kɩlɩ ɖeu. Strɔntɩyɔm hɔɔlɩŋ weyi ɛtaɖɩ ɛyʊ tomnaɣ taa pɩsɩɣ pɩtalɩ 99% ɛyʊ mɔɔ taa, kelaa taa. Naalɩm kelaa taa wiluu sɩna se ɛzɩma strɔntɩyɔm kʊɖɔŋ ɖɛʊ nɛ pɩtasɩna ɖɔɖɔ pʊtʊnaa lɛlaa pɩwɛɛ kɛlɛʊ yee ɛyʊ ɛlaba tʊmɩyɛ nɛ mɔɔ yɔ. Pɩtɩŋna pɔyɔɔ lɛ, pehiɣ pana se Etaazuunii ɛjaɖɛ strɔntɩyɔm tɛ naalɩm kelaa ɖɔʊ pɩnzɩ 1990.
Pɩkɛ sɛmɩŋ pɩyʊ, ajana miŋ kɩsɛmɩŋ weyi pɔtɔ-ɩ ɛsɔtaa tɛ azɔɔtɩ siziŋ ɖɔm se pɩpɩsɩ mʊntʊsʊʊ kɩsɛmʊʊ. Strɔntɩyɔm poyoluuna fɛrɩnɩɩ nɛ pataɣ cʊŋ wondu. Kpanjasɩ nasɩyɛ kɛ strɔntɩyɔm tɛ wondu, ɛnʊ palaakɩna alɩwaatʊ wɩlɩɣ ñɩɣyɩŋ nɩɩyɛ tɛ ɛjɔŋ.
Ɛwɛɣ tɔɔnasɩ nasɩyɛ taa (pee taa, ɖoozi hatʊ nɛ mbʊ pɩkɛ naalɩm wondu yɔ. Kpɩna tɛ lɛ sakɩyɛ ɛɛtɛŋ kpidi kpidi mʊʊna lɩm taa, hɩm yaa lɩm naa mba palɩɣ yɔ sɔɔlʊʊ caɣyʊ mɔɔ taa. Naŋ, namɩŋ, kpagbasɩ yaa yambɔyɩŋ pɩzɩɣ pɛwɛna ɖɔɖɔ. Ɖooo lɛ paañɩba strɔntɩyɔm nɛ pepi karasɩm nɛ amala taa.