Teŋgu kɩsɛɛmʊʊ
Teŋgu kɩsɛɛmʊʊ kɛna teŋgʊ kɩwɛ ilema naalɛ hɛkʊ taa yɔ: Afrika teŋgu nɛ Azii ñɩŋgʊ pɛ-hɛkʊ taa. Mba pɔcɔŋna keteŋa nɛ kɔ-yɔɔ ñɩm yɔɔ yɔ, laŋ, lɩm nɛ tɛtɛ wondu yɔɔ yɔ, pamaza teŋgu kɩsɛɛmʊʊ kʊnɛ lɛ, kɩ-walanzɩ taa maɣna ɛzɩ 450 000 km² yɔ. Kɩ-ɖaalakɩŋ taa wɛ ɛzɩ 1 1914 km yɔ pʊtɔbʊʊ se toboyuu taa ñamaɣna 300 km. Teŋgu kʊnɛ kɩ-tɛ liŋguu taa lɛ pɩmaɣna ɛzɩ mɛtanaa 500 yɔ nɛ ɖenɖe pɩkɩla cukaŋ yɔ, peeɖe pɩzʊʊ pɩtalɩ mɛtanaa ɛzɩ 3 040 yɔ.
Ajɛya wena acɔ Teŋgu kɩsɛɛmʊ kʊnɛ nɛ ata yɔ anaa yɔ: Egipiti, Suudaŋ, Eriitree, Cibutii, Arabii Sauditii nɛ Yemenii. Teŋg̀u kʊnɛ kʊ-yɔɔ kɛ tadaa laɖaa nɛ keteŋga yɔɔ cɔnɩyaa mba palɩɣna Mediteranee teŋgʊ hɔɔlʊʊ yɔɔ yɔ yaa mba palɩɣna Ɛndɩ Kujomuu taa yɔ se pɩtaaɖʊ-wɛɛ kʊñɔŋ se pɔcɔɔ Afrika ilemiye.
Ebeya mba cɔlɔ lɛ, Teŋgu kɩsɛɛmʊʊ kʊnɛ payaɣa-kʊ Edom teŋgu, pʊtɔbʊʊ se kɩsɛwa. Mbʊ ɖɔɖɔ Turk mba cɔnaa ɖɔɖɔ. Teŋgʊ kʊnɛ kɩ-hɩɖɛ siŋŋŋ lɩna Latɛŋ takayasɩ mayʊ weyi payaɣ-ɩ se Quinte-Curce yɔ ɛ-cɔlɔ. Ɛyɔɔdʊʊ camɩyɛ se wiyao sɔsɔ weyi payaɣ-ɩ se Erythrus yɔ, ɛnʊ yana-kʊ mbʊ. Ɛyɔɔdɩ mbʊ mbʊ pʊyɔɔ yɔ ebreya taa lɛ eriitrɔsɩ tɔbʊʊ se kɩsɛɛmɩm; pɩfɛyɩ se nabayɩ ɛmaɣzɩ se teŋgu kʊnɛ kɩ-taa lɩm sɛwa.
