Afrika Hadɛ Kiŋ
Afrika Hadɛ Kiŋ ɛjaɖɛ kɛ ɛjaɖɛ nɖɩ ɖɩwɛna Afrika nɛ wɩsɩ ɖɩlɩyɛ kpaagbaa yɔ. Ɖɩ-tɛ politika tɛtʊ sʊsɔtʊ kɛ payaɣ se Piretoriya. Afrika Hadɛ kiŋ ɛjaɖɛ nɖɩ ɖɩ-hayʊ kɩŋ lɛ pɩsɩna Namibii, Pɔcɩwaanaa nɛ Simbaabuwee ajɛya; ɖɩ-tɛ hayʊ kɩŋ nɛ wɩsɩ ɖilɩyɛ taa lɛ, Moozambiki nɛ Suwaziilandɩ ñina. Lesoto kɛna ɛzɩ ɛjaɖɛ cikpeɖe nɛ ɖɩwɛɛ Afrika wɩsɩ ɖɩlɩyɛ taa ɛjaɖɛ nɖɩ ɖɩ-taa ɖɔɖo yɔ.
Afrika Hadɛ kiŋ Republiek van Suid-Afrika Republic of South Africa iRiphabliki yeSewula Afrika | |||
Afrika Hadɛ kiŋ tɛlɛŋa | |||
| |||
Tʋmɩyɛ taa kʋnʋmɩŋ: | Afrikaans, Iŋglɩɩsɩ, Ndebele, Sotho Hayi kiŋ, Sotho, Swazi, Tsonga, Tswana, Venda, Xhosa nɛ Zulu | ||
Tɛtʋ sɔsɔtʋ: | Pretoria | ||
Ɛjaɖɛ ñʋʋdʋ: | Ɖajaa Jacob Zuma | ||
Ɛjaɖɛ walanzɩ: | 1,221,037 km² | ||
Samaɣ ñʋʋ: | 54,956,900 (2016) | ||
Tɛtʋ hɔɔlʋʋ samaɣ ñʋʋ: | 42.4 km² | ||
Internet nimaɣ: | .za |
Afrika wɩsɩ ɖɩlkɩyɛ taa ɛjaɖɩ ndɩ, ɖɩ-taa lɛ, pinde pɩnaɣ taa lɛ ɛyaa kpɛnda millionaa 54 nɛ pa-taa ɛyaa kɩkpɛɛdaa kpɛndɩ ɛzɩ 80,2 kɛ mɩnɩʊ yɔɔ yɔ, ɛyaa kɩsɩdaa ñɛwɛɛ ɛzɩ 8,8 kɛ mbʊ yɔ. Ɛyaa kʊʊlʊmaa wɛɛ ɛzɩ 8,4 yɔ nɛ piyele Aasɩɩ mba ñɛwɛɛ ɛzɩ 2,5. Afrika kpeekpe taa lɛ; Afrika nɛ wɩsɩ ɖɩlɩyɛ taa ɛjaɖɛ nɖɩ ɖɩ-taa kɛ pakɩlɩɣ naʊ ɛyaa mba pɛwɛna tomnasɩ ndɩ ndɩ yɔ; ɛzɩ ɛyaa kɩkpɛɛda, kʊlʊmaa kɩsɩdaa nɛ Ɛɛndɩ mba kɛ mbʊ yɔ. Ɛsɔ sɛtʊ layʊ sɔsɔ weyi payaɣ-ɩ se Archevêque Desmond Tutu yɔ, ɛkʊma Afrika nɛ wɩsɩ ɖɩlɩyɛ taa ɛjaɖɛ nɖɩ se Ɛsɔtaa Tɩŋgaɣyʊʊ Ɛjaɖɛ, yaa kaaɣyʊʊ mbʊ pʊ yɔɔ yɔ, kedeŋa kpeekpe ɛyaa sidaa nɛ pɛwɛ peeɖe. Ɛsɔtaa Tɩŋgaɣyʊʊ Ɛjaɖɛ ŋgʊ kɩlɛɣzɩna mbʊ payawaɣ se pɩnzɩ 1948 nɛ nzɩɩna pɩnaɣ 1991 taa yɔ.
Paa nɛ Apartheid hɩɖɛ ɛɛtasɩɣ yaʊ kaʊ kɔyɔ, tɛyɩtʊ ndʊ tɩɩtɩɩwɛɛ ɛyaa kɩlʊmaa nɛ kɩkpɛɛdaa pɛhɛkʊ taa yɔ, tʊtʊ ñɛwɛ mbʊ tam. Paa nɛ mbʊ yɔ, Afrika ajɛya kpeekpe taa lɛ, Afrika wɩsɩ ɖɩlɩyɛ taa ɛjaɖɛ nɖɩ ɖɩ-taa kɛ tɔsʊʊ huu kɩlɩna ɖɛwʊ nɛ ɛsɩndaa nɛ laatriki mɩŋ, habɛɛ yaa mbʊ mbʊ pɩwɛ tɛtʊ sʊsɔtʊ taa payɩ yɔ, pɩwɛ paa hɔɔlʊʊ ŋgʊ lɛ kɩ-taa kɛ peeɖe.
Afrika wɩsɩ ɖɩlɩyɛ ɛjaɖɛ nɖɩ, ɖɩkɛna naalɛ ñɩndɛ kɛ tɔsʊʊ hʊʊ taa Afrika kedeŋga kpeekpe taa. Nɖɩ tɩŋgʊna Naajeeriya ñɩnɖɛ wayɩ kɛ tɔsʊʊ hʊʊ taa kɛlɛ mbʊ yɔ. Peeɖe ɖɔɖɔ tɛtɛɛ ñɩm sɔsɔm wɛɛ sakɩyɛ; ɛzɩ: oorɩ, tiyaamaŋ nɛ saarbɔɔ kɛ mbʊ yɔ. Mbʊ yebina nɛ tuuɖe taa ajɛya ñɔɔna-ɖɩ kpam pɩkɩlɩna alɩwaatʊ ndʊ tɛŋtɛŋga tɛɛ you kalakaɣ kpem lɛ yɔ. Afrika wɩsɩ ɖɩlɩyɛ taa ɛjaɖɛ nɖɩ, nɖɩ kɩlɩlna wɛʊ ɖoŋ kɛ paa politika yaa sɔɔjɛɛtʊ hɔɔlʊʊ taa kɔ yɔ.
Kɩ-ɖɩwɛyɛ ñɔɔzɩ
Fefeku ñɔɔzɩ
Pʊŋ hɔɔlʊʊ ñɔɔzɩ
Kadasɩ ñɔɔzɩ
Tɛtʊ ñɔɔzɩ
Tʊma sɔsɔna hɔɔlɩŋ ñɔɔzɩ
Caanaʊ tɔm ñɔɔzɩ
Politiki nɛ tʊma ndɩ ndɩ ñɔɔzɩ
Kewiyaɣ hɔɔlɩŋ ndɩ ndɩ ñɔɔzɩ
Politiki aŋgba ñɔɔzɩ
Laŋ nɛ lɩm yɔɔ kandayʊʊ ñɔɔzɩ
Kɩɖaʊ kɛdɛɛka ñɔɔzɩ
Samaɣ ̃nʊʊ ñɔɔzɩ
Tɔnʊʊ taa alaafɩya ñɔɔzɩ
Kʊnʊmɩŋ ndɩ ndɩ ñɔɔzɩ
Ɛsɔ nʊmɔʊ ñɔɔzɩ
Sɔnzɩ ñɔɔzɩ
Sɩpɔɔrɩ ñɔɔzɩ
Samaɣ tɩlasɩ ñɔɔzɩ
Kʊ̃nɔndʊtʊ nɛ ajɛya lɛɛna taa kʊyʊʊ ɖʊʊ ñɔɔzɩ
Ɛyaa kʊʊ ñɔɔzɩ
Tɔsʊʊ ñɔɔzɩ
Tɔsɩŋ weyi ɛkɩlɩ ɖoŋ yɔ ñɔɔzɩ
Anasaayɩ nɛ ɛyʊ kɩkpɛdʊ pɛ-hɛkʊ taa tɛyɩtʊ ñɔɔzɩ
Tɔsʊʊ lɛɣzʊʊ ñɔɔzɩ
Tʊma wɛʊ kewiyaɣ nesi tɛɛ yɔ ñɔɔzɩ
Tɔsʊʊ ̃nɔɔzʊʊ tɩlasɩ ñɔɔzɩ
Ɛzɩyɛ egbena ñɔɔzɩ
Laŋ taa wondu ñɔɔzɩ
Ɛjaɖɛ wɛtʊ ñɔɔzɩ
Ɩcɔna ɖɔɖɔ ñɔɔzɩ
Takayɩsɩ ñɔɔzɩ
Takayɩsɩ nzɩ pama kɩ-yɔɔ ñɔɔzɩ
Filimwaa mba pawɩlɩɣ-kʊ yɔ ñɔɔzɩ
Takayɩhayʊʊ tɛɛ tɔm nɛ tɩ-ɖɩnayɛ ñɔɔzɩ
Tɔm lɛɛtʊ ñɔɔzɩ
Awayɩ kpasɩ ñɔɔzɩ
Afrɩka |
Afrika Hadɛ kiŋ • Alizeerii • Aŋgoola • Caadɩ • Cibuuti • Egipiti • Eriitree • Etiyoopii • Kaabɔɔ • Kambii • Kameruni • Kana • Kapʊvɛɛrɩ • Keniya • Kinee-Ekwatoriyaaalɩ • Kinee-Konakrii • Kinee-Pɩsaʊ • Kootidiivʊwarɩ • Koŋo Kinsasa • Kɔngoo-Pirazaaviili • Lezoto • Liiberiya • Liibii • Maalii • Madakasɩkarɩ • Malawii • Marɔkɩ • Moozambiki • Moritaanii • Naajeeriya • Namibi • Nizɛɛrɩ • Peenɛɛ • Purkina Fasoo • Purundi • Pɔcɩwaanaa • Ruwandaa • Sahara Kañɩnbʊsaɣ • Santrafri • Senegaalɩ • Siyeera –Leyɔnɩ • Soomaali • Sudaanɩ • Suudanɩ Hadɛ • Suwaaziilandɩ • Sambii • Sɩmbaabuwe • Tanzanii • Togo • Tuniizii • Ugandaa |