Etiiki (éthique)

Pʊwɛɛ se ɛyʊ ɛwɛɛna wɛtʊ kɩbantʊ. Pʊwɛ se ɛ-ɖɔnɛ ɛkɛdɩna ɛ-cɔlɔ ñɩma. Wɛtʊ kɩbandʊ ndʊ nɛ ɖɔnɛ kɩbanɖɛ nɖɩ payaɣna fransɩɩ kʊnʊŋ taa se etiiki (éthique). Tɔmbiye etiiki (éthique) lɩna krɛɛkɩ kʊnʊŋ taa. Krɛɛkɩ kʊnʊŋ taa lɛ, payaɣ se ethos, pʊ-tɔbʊʊ se sɔnzɩ. Etiiki kɛ lɛɣtʊ pɩlɩʊ ŋgʊ payaɣ se filozofii (philosophie yɔ pɩ-tɛ piliŋa nakɛyɛ. Mbʊ pʊwɛ camɩyɛ nɛ pɩkɛ wazaɣ pʊyʊ yɔ, pʊ-tɔm etiiki hʊʊ. Etiiki piliŋa yɔɔ ɛyʊ tɩŋɩɣna nɛ ɛɖʊʊ paɣtʊ ndʊ pʊwɛɛ se ɛyʊ ɛɖɔ tɩ-yɔɔ nɛ ñaɖʊʊ yaa you nakʊyʊ ɛtaawɛɛ ɛyaa hɛkʊ taa yɔ. Yee mbʊ paɣtʊ wɛ ndɩ nɛ lɛɣtʊ ñɩndʊ. Ɖajaanaa panɛ : Aristote nɛ Kant pɔtɔŋ se etiiki tʊmɩyɛ kɔyɔ se kʊɖʊ paɣtʊ ndʊ pʊwɛɛ se ɛyʊ ɛɖɔ tɩ-yɔɔ nɛ kedeŋa hɛɛ yɔ. Tobi taa lɛ, mbʊ pʊwɛ camɩyɛ nɛ pʊmʊna ɛyʊ yɔ mbʊʊ etiiki piliŋa ñɩnɩɣ. Paa ɛjaɖɛ nɖɩ nɛ ɖɩ-paɣtʊ nɛ ɖɩ-sɔnzɩ. Yee mbʊ etiiki piliŋa tɩŋɩɣna paa ɛjaɖɛ nɖɩ ɖɩ-paɣtʊ nɛ ɖɩ-sɔnzɩ yɔɔ nɛ ɖɩɖʊʊ ɖɩ-paɣtʊ ndʊ tɩ-yɔɔ pʊwɛɛ se paa ɛjaɖɛ nɖɩ lɛ, ɖɩ-taa ɛyaa ɛɖɔ tɩ-yɔɔ nɛ ɖiɣɖiɣ caɣʊ wɛɛ yɔ. Etiiki piliŋa ɖʊʊ paɣtʊ ndɩ ndɩ pɩlɩɩna alɩwaatʊ ndɩ ndɩ yɔɔ. Sɔnɔ alɩwaatʊ taa ɛyaa lakɩ mbʊ yɔ, yaa ɛyaa sɔɔlɩ mbʊ yɔ, pɩɩkɛɣ mbʊ ɖeyi ɖeyi cee alɩwaatʊ taa ɛyaa kaɣ labʊ yaa pakaɣ sɔɔlʊʊ. Etiiki nʊmɔʊ taa tɔlɩm nabʊyʊ tɛkɛ kɩkpɛdɩm, nabʊyʊ tɛkɛ kʊhʊlʊmɩm. Pʊ-tɔbʊʊ se paɣtʊ lɛɣzʊʊ paa alɩwaatʊ ndʊ. Pʊ-nʊmɔʊ taa ɖajaa John Rawls yɔɔdaa se pʊwɛɛ se etiiki paɣtʊ ɛmʊna paa ɛjaɖɛ nɖɩ lɛ, ɖɩ-paɣtʊ.