Kujomuu sɔsɔʋ

Lɩm huyi kujomuu sɔsɔʊ nakʊyʊ Etaazuunii ɛjaɖɛ taa. Kujomuu ŋgʊ, kɩwɛ tɛtʊ nɖʊ payaɣ se Arizona yɔ nɛ tɩ-wɩsɩ ɖɩɖʊyɛ nɛ hayi kiŋ hɔɔlʊʊ taa. Etaazuunii ɛjaɖɛ taa kujomuu ŋgʊ kɩkɩlɩna paɣlʊʊ kedeŋa kpeekpe yɔɔ kujomiŋ tɩŋɛ. Colorado pɔɔ kpemna sakɩyɛ nɛ pɩla se puyi kujomuu sɔsɔʊ ŋgʊ. Puhuyi-kʊ piyaɣ ŋga payaɣ ɖɔɖɔ se Colorado yɔ kɔ-yɔɔ. Pɩnaɣ 1919 ñɩŋga taa pɔcɔzɩ kujomuu ŋgʊ nɛ pɩta nɛ kɩpɩsɩ ɛsɩyɛ ɛgbena loniye sɔsɔyɛ. Kɩ-walanzɩ kɛ kilomɛtanaa 4 927. Paa pɩnaɣ ŋga ɛyaa ɛzɩ miiliyɔɔ waa naanza nɛ pɩɖɛɛ pʊ-yɔɔ woki nɛ panaɣ kujomuu sɔsɔʊ ŋgʊ. Kɩ-wɛtʊ nɛ kɩ-laŋ wɛtʊ nɛ kɩ-taa tɛtɛ kpɩna ndɩ ndɩ yeba nɛ pɩnaɣ 1979 ñɩŋga taa UNESCO ŋgbɛyɛ kpaɣ Etaazuunii ɛjaɖɛ taa kujomuu sɔsɔʊ ŋgʊ se ŋgʊ kɛŋna kedeŋa kpeekpe ñɩm sɔsɔm. UNESCO kɛ kedeŋa kpeekpe ŋgbɛyɛ nɖɩ ɖɩlʊkɩ ɛzakuliye nʊmɔʊ taa nɛ lɛɣtʊ nɛ sukuli labʊ nɛ sɔnzɩ wobunaʊ ɛsɩndaa nʊmɔʊ taa yɔ. Kujomuu sɔsɔʊ ŋgʊ kɩ-ɖɩwɛyɛ Kujomuu sɔsɔʊ ŋgʊ kɩwɛ Etaazuunii ɛjaɖɛ nɛ wɩsɩ ɖɩɖʊyɛ nɛ hadɛ kiŋ hɔɔlʊʊ taa. Kɩwɛ tɛtʊ ndʊ payaɣ se Arizona yɔ tɩ-taa ɖeyiɖeyi. Etaazuunii ɛjaɖɛ taa kujomuu sɔsɔʊ ŋgʊ kɩwalaa nɛ kɩɖaɣlɩ nɛ kɩtɛ kiliŋi pɩfɛyɩ kɛdʊʊ. Kɩɖaɣlaa pɩtalɩ kilomɛtanaa 450. Kɩwɛ Powell lɩŋgamʊʊ nɛ Mead ñɩŋgʊ pɛ-hɛkʊ taa. Kɩ-hɔɔlʊʊ ŋgʊ kɩkɩlɩ ɖaɣlʊʊ yɔ, kɩwɛ Arozona tɛtʊ taa laʊ ŋgʊ pɔsɔza-kʊ nɛ pɩta nɛ awayɩ wondu ndɩ ndɩ sakɩyɛ wɛɛ kɩ-taa yɔ. Kujomuu sɔsɔʊ ŋgʊ, kɩ-ɖaɣlakɩŋ kɛ hɔɔlʊʊ ŋgʊ kɩ-taa kilomɛtanaa 350. Kiliŋaa pɩɖɛɛ mɛtanaa 1 300 yɔɔ. Ki-likaŋ sɔsɔŋ kɛ mɛtanaa 2 000. Kɩ-walanzɩ kɛ hɔɔlɩŋ nɩɩyɛ kilomɛtanaa 5,5. Hɔɔlɩŋ lɛɛŋ taa lɛ, kɩ-walanzɩ kɛ kilomɛtanaa 30. Toovenum lɛ, kedeŋa yɔɔ cɩnɛ kujomiŋ nɩɩyɛ wɛɛ nɛ ɛkɩlɩ liŋuu kɛ Etaazuunii ɛjaɖɛ taa kujomuu sɔsɔʊ ŋgʊ. Kujomiŋ weyi ɛkɩlɩ liŋuu Etaazuunii ɛjaɖɛ taa kujomuu sɔsɔʊ yɔ, ɛnʊʊ yɔ : Colca kujomuu, ki-likaŋ kɛ mɛtanaa 3 400. Cotahuasi kujomuu likaŋ ñɛkɛ mɛtanaa 3 550. Kujomiŋ sɔsɔŋ naalɛ ɛnɛ ɛwɛ Peruu ɛjaɖɛ taa. Kujomuu sɔsɔʊ ɖɔɖɔ nakʊyʊ ñɛwɛ Siini ɛjaɖɛ taa. Payaɣ-kʊ se Yarlung Tsangpo kujomuu. Nakʊyʊ ñɛwɛ ɖɔɖɔ Mɛkɩsiikɩ ɛjaɖɛ nɛ hayi kiŋ hɔɔlʊʊ taa. Kʊkʊ payaɣ se Barranca del Cobre kujomuu. Lɛɛkʊ ñɛwɛ Idaho ɛjaɖɛ taa. Kʊkʊ hɩɖɛ lɛ Hells kujomuu. Kujomiŋ ɛnɛ ɛ-tɩŋɛ payɩ ɛkɩlɩ likaŋ Etaazuunii ɛjaɖɛ taa kujomuu sɔsɔʊ.