Leonardo Fibonacci

Leonhard Fibonacci, (palʊla-ɩ 1175 cɔlɔ mbʊ yɔ Pise tɛtʊ taa ŋtalɩ pʊcɔ 1250 cɔlɔ ɖɔɖɔ mbʊ yɔ). Ɛkɛ Itaalii ɛjaɖɛ taa lɛɣtʊ tɩlɩyʊ nɔɔyʊ. Payaɣ-ɩ canaʊ alɩwaatʊ ndʊ tɩ-taa se Leonhard Pisano nɛ kpaɣ nɔɔnɔɔ alɩwaatʊ tʊnɛ tɩ-taa mbʊ yɔ pasɩma-ɩ Fransɩɩ ɛjaɖɛ taa hɩɖɛ lɛɛɖɛ ɖɩnɛ se Pise Leonhard. Ɛ-maɣmaɣ ɛsɛɛ ɛ-tɩ hɩɖɛ se Leonardo Bigollo (bigollo tɔbʊʊ se Itaalii ɛjaɖɛ taa woɖu).

Palʊla-ɩ Pise tɛtʊ taa, skɩyɛ taa ɛlabʊ e-sukuli yɔ Béjaïa ɛkɩlɩ-kʊ labʊ, tɛtʊ ndʊ tɩwɛ Alzeerii ɛjaɖɛ taa kɛnɛ. Ɛ-caa kaakɛna tɛtʊ ndʊ tɩ-taa peeɖe wondu pɛdɩyaa nɔɔ yɔɔ ɖɛyʊ pʊtɔbʊʊ se Pise tɛtʊ taa kɛlɛ mbʊ, nɛ ɛnʊ payaɣ se Guglielmo Bonacci. Mɛlɛnaa ɖɩzɩŋɩyɛ tɛtʊ ndʊ tɩ-taa ɖenɖe kaakɛ canaʊ taa taɖɩyɛ siŋ lone nɛ lɔŋ sɩnɖɛ lone yɔ kɛ Fibonacci paɣza ɛ-tɛ lɛɣtʊ sukuli labʊ. E-sukuli kaakɛ koŋ Al-Khwarizmi ñʊŋ lɛɛzʊʊ kalɩtʊ kpɛlɛkʊʊ.

Ɛwoba ɖɔɖɔ Egipiti nɛ Siiri nɛ Sisiili nɛ Provence pɩtɩŋna ɛ-caa yɔ mbʊ lɛ, nɛ ɛkatɩ lɛɣtʊ tɩna sakɩyɛ mbʊ lɛ, Fibonacci pɩzɩ ɛkɔna Pise tɛtʊ taa pɩnaɣ 1198 aloɩwaatʊ taa kɛ arabɩ kalɩyasɩ nɛ ñʊŋ lɛɛzʊʊ kalɩtʊ matʊ. Mbʊ pɩwɩla tadɩyɛ fezuu ɛgbadɩyɛ nɛ Itaalii tɛtʊ sɔsɔtʊ canaʊ taa nɛ lɛɣtʈu tɩlʊʊ nɛ nesi tʊma pɛ-ɛyaa cɔlɔ lɛɣlɛ.

Pɛkɛdʊʊ-ɖʊ se kpaɣ pɩnaɣ 1228 alɩwaatʊ taa mbʊ yɔ patatasɩ sɩm Fibonacci fezuu caɣʊ yɔ tɔm natʊyʊ. Takayaɣ kʊyʊmaɣ nakayɛ taa tɔm yeke kɛdʊʊna ɛ-yɔɔ tɔm. Pɩkɛ takayaɣ ŋga kɔ-tɔm leɖa ɖooo pɩnaɣ 1241 taa, nɛ panaɣ ka-taa liidiye ɛzɩma Pise ɛjaɖɛ taa ɛyaa hɛyaɣ-ɩ pɩnaɣ taa yɔ. Liidiye nɖɩ lɛ, liiri naa nɛɛlɛ nɛ wɩlɩyʊ leonardo Bigollo ɛkɛ ɛyʊ lɔŋ nɛ ɛɖɔkɩ ɛ-tɩ kpam. Pɛhɛyɛ-ɩ liidiye pɩlɩna tʊma sakɩyɛ wena ɛlaba Pise tɛtʊ nɛ Pise ɛyaa a-yɔɔ. Tɛtʊ ndʊ tɩ-taa peeɖe Fibonacci sɩba pʊwayɩ.

Pɩtɩŋna takayaɣ nakayɛ taa tɔm suzuu yɔɔ lɛ, Fibonacci kɔna Ɛndɩ nɛ Arabɩ matʊ Erɔpʊ ɛjaɖɛ taa. Wɛtʊ ndʊ tɩwɛ ɖoŋ nɛ pɩcaɣ kɛlɛʊ pɩkpaɖɩ Room ñɩndʊ nɛ Fibonacci maɣmaɣ tisi pʊyɔɔ kpem. Pɩtɛ lubitu ndʊ tɩkɔna kaɖɛ ɛyaa mba patatɩlɩɣ akɔnta labʊ nɛ tadɩyɛ tɩnaa yɔ. Pɩnaɣ 1280 taa lɛ, Florɛnsɩ ɖʊ kaʊ koozasi tʊmɩyɛ laɖaa se patatasɩ labɩnaʊ tʊmɩyɛ nɛ arabɩ kalɩyasɩ.