Izirɛɛlɩ nɛ Palɛsɩtini po-you tɔm

Avema looɖo tɛ you: mɩsɩ kʊm fenaɣ 5 pɩnaɣ 1967

Pataatɩɩpɩzɩta se pɛhɛzɩ you ŋgʊ kɩɖɩɩna labʊ Ɩsraɛlɩ nɛ Arabi pɛhɛkʊ taa lɛ, naatozo ñɩŋgʊ tuli kiɖɩ pɛhɛkʊ taa ɖɔɖɔ. Ɩsraɛlɩ tɛ sɔɔjanaa nɛ pɔ-nɔɔ yɔɔ ɖɛyʊ, sɔɔja sɔsɔ weyi payaɣ se général Moshe Dayan yɔɔ, pacaŋ pekpi ageeta cabɩ: Sinaï ŋgʊ kɩwɛ Egipiti yɔ, Siirii pʊʊ ŋgʊ kɩwɛ Golon yɔ, Cisjordanie, Gaza nɛ Jeruzalem Est. Mbʊ yebina nɛ Israɛlɩk tɛtʊ tasɩ ɖɔʊ nɛ kɩpaɣzɩ kpacayʊ ajɛya lɛɛna. Ajɛya kpeekpe kɩkpɛndʊ ŋgbɛyɛ nɖɩ payaɣ se ONU yɔ, kɩkʊyɩ nɛ kɩsɩŋgɩ nɛ kɩtɔ se pɩtaala mbʊ; se Ɩsraɛlɩ ɛpɩsɩna kɩ-tɩ.

Le Caire tɛ ɖama nɩnaʊ sɩna Palɛstini ñɩma mba palakaɣ you yɔ se panɛ Libani ñɩma panɩɩnɛ ɖama: mɩnzɛma fenaɣ kɩyakʊ naatozo wiye pɩnaɣ 1969. Palestini ñɩma mba palakaɣ you yɔ (OLP) pɔ-nɔɔ ɖɛyʊ Yasser Arafat panɛ nɛ Libani ñɩma powoba Le Caire tɛtʊ taa nɛ panɩɩna ɖama se pɛ-hɛkʊ taa you ehɛɛ mbʊ. Ɛlɛ pɩcalɩnaa alɩwatʊ ndʊ Libani tɛtʊ kaawɛ Ɩsraɛlɩ nesi tɛɛ nɛ pataapɩzɩɣ se pamʊ-tʊ yɔ. Krɩstʊ mba kaasɔɔlaa se Palɛstini ñɩma mba palakɩ you mbʊ yɔ nɛmalɩŋ weyi ɛsɩŋgaɣ nɛ wɛ yɔ se pɛɖɛɛ.

Yom Kippour you: aloma fenaɣ 6 pɩnaɣ 1973

Yudaa mba kasandʊ Yom Kippour wiye ɖeyi ɖeyi kɛ Egypti ñɩma nɛ Syria ñama tula you kɛ Ɩsraɛlɩ mba. Egypti ñɩma kaañɔɔza pɛ-tɛ sɔɔjana cam:iyɛ nɛ patakpaɣ alɩwaatʊ pʊɖɔɔ nɛ pʊcɔ patalɩ Sinaï tɛtʊ taa. Sinaï tɛtʊ ndʊ, tɩɩkɛ Ɩsraɛlɩ tɛtʊ ɖooo pɩnaɣ 1967. Kpaagbaa mbʊ lɛ, Syria ñɩnaɣ se kɩmʊ Golan ɛlɛ Ɩsraɛlɩ sɔɔjanaa ñakaɖɩ nɛ wɛ. Ɩsraɛlɩ ñamʊ Damas, Le Caire nɛ Suez. Pɩlaba mbʊ lɛ, Etaazuunii nɛ URSS. Pañɩŋgɩ yoŋ ɛnʊ ɛ-tɔm nɛ pɩwɛɛ se aloma fenaɣ 25 wiye pɩnaɣ 1973 lɛ, you tɛma. Egypti tawa you ɛlɛ kɩ-taa wɛ leleŋ se kɩkʊ Ɩsraɛlɩ sɔɔjanaa sakɩyɛ. Pɩlaba mbʊ nɛ pɩtɛ lɛ, Arabia ajɛya ɖaŋgɩ tuuɖe ajɛya pɛ-tɛ kaɖazɩm yɔɔ; mbʊ wɩlɩɣnaa se pɛwɛ ɖoŋ keteŋga kpeekpe taa.

Ɩsraɛlɩ lɩza you ŋgʊ payaɣ se Litani yɔ se kɩmʊ Liibaŋ nɛ kɩ-hadɛ kɩŋ: lakɩŋ fenaɣ 14 pɩnaɣ 1978. Arabia mba nɛ krɩstʊ mba pɛ-esɛ sɛ nɛ you mbʊ lɛ, Ɩsraɛlɩ hiu waɖɛ nɛ kɩcɑɣ se kɩmʊ Lɩban nɛ kɩ-hadɛ kɩŋ se kɩɖaŋ kɩ-tɩ yɔɔ nɛ Palɛstɩnɩa sɔɔjanaa. ONU ñɩŋ yoŋ ɛnʊ ɛ-yɔɔ nɛ lakɩŋ fenaɣ 19 wiye lɛ, pɩhɛɛ pazɩ. Mɩsɩkʊm fenaɣ taa lɛ, Tsahal yele kɩwɛsɩ FINUL. Ɩsraɛlɩ lɩza you ŋgʊ payaɣ se Litani yɔ se kɩmʊ Liban nɛ kɩ-hadɛ kɩŋ: lakɩŋ fenaɣ 14 pɩnaɣ 1978 Arabia ùba nɛ krɩstʊ mba pɛ-esɛ sɛ nɛ you mbʊ lɛ, Ɩsraɛlɩ hiu waɖɛ nɛ kɩcɑɣ se kɩmʊ Lɩban nɛ kɩ-hadɛ kɩŋ se kɩɖaŋ kɩ-tɩ yɔɔ nɛ Palɛstɩnɩa sɔɔjanaa. ONU ñɩŋ yoŋ ɛnʊ ɛ-yɔɔ nɛ lakɩŋ fenaɣ 19 wiye lɛ, pɩhɛɛ pazɩ. Mɩsɩkʊm fenaɣ taa lɛ, Tsahal yele kɩwɛsɩ FINUL.

Ɩsraɛlɩ pɩsɩna Sinaï kɛ Egypti: ɖomaɣ fenaɣ 25 pɩnaɣ 1982

Sinaï kɛwɛ Ɩsraɛlɩ mba nesi tɛɛ pɩnzɩ 15 nɛ pɩnzɩ naatozo wayɩ ɛzɩ paañɩɩʊ nesi se Ɩsraɛlɩ mba nɛ Egipiti mba peyele you yɔ lɛ, Ɩsraɛlɩ pɩsɩna Sinaï kpoo nɛ kɩcɛlɛ Egypti.

Se: laŋhɛzɩyɛ ɛwɛɛ Galilea taa: mɩsɩkʊm fenaɣ pɩnaɣ 1982 Palɛstɩnɩa ñɩma wɛ Liibii mbʊ lɛ,Ɩsraɛlɩ sɔɔjanaa ñaɣ pana se Laŋhɛzɩyɛ ɛwɛɛ Galilea taa. Sɔɔjanaa mba pekpɩ Lɩban nɛ pacaɣ Beyrouth. Pawaba Palɛstɩnɩa mba mbʊ lɛ, pɛ-tɛ ŋgbɛyɛ nɖɩ ɖɩñɩnɩɣ se Palɛstɩnɩa mba ɛwɛɛ pa-tɩ yɔɔ yɔ pɛɖɛ poholo pɛwɛɛ Tunisi. Pɩwayɩ lɛ, Ɩsraɛlɩ ñɩma kʊyɩ Lɩban tɛtʊ taa pɩnaɣ 1985 ɛlɛ pakaɖɩ na Liibaŋ hadɛ kɩŋ ɖoli pɩkɔɔ pɩsɩɩna Pɩnaɣ 2000.

Bachir Gemayel sɩm: salaŋ fenaɣ 1982

Etaazuunii kaatɛma ɖiziɣ Ɩsraɛlɩ nɛ Palɛstɩnɩ pɛ-hɛkʊ taa you nɛ pɩhɛɛ nɛ ajɛya ndɩ ndɩ ñɩnɩɣ se Palɛstɩnɩ ñɩma ɛkʊyɩ lɛ, tanaŋ nakʊyʊ Lɩbani ñɩma makʊʊna pɛ-ɛjaɖɛ ñʊʊ tʊ Bcchir Gemayel sɩba. Palɩza-ɩ nɛ pɩla kɔzɔɖɔnaa naatozoɖeke nɛ pɩlakɩ mbʊ yɔ. Kpaagbaa mbʊ lɛ, Ɩsraɛlɩ sɔɔ laŋhɛzɩyɛ yɔɔ nɛ kimʊ Beyrouth. Paapɩɩla ɛzɩma yɔ, Siirii mba kʊʊna ñʊʊ tʊ ɛnʊ, ɛlɛ Palɛstɩna mba kaɣ pɩ-kɩhɛnyʊʊ naʊ kɛ you ŋgʊ kagaɣ tuluu Sabra nɛ Chatila taa yɔ. Ɛ-sɩm wayɩ lɛ, pɛlɛɛzɩna-ɩ nɛ e-neu Amine. Payaɣ pa-caa se Pierre Gemayel.