Yowanɛsɩbuuri

Yowanɛsɩbuuri kɛna Afrika Hadɛ kiŋ ɛjaɖɛ taa tɛtʊ sʊzɔyʊ natʊyʊ nɛ ndʊ kɛna Kotɛŋɩ tɛtʊ taa tɛtʊ sʊzɔtʊ. Tɩ-taa ɖɔɖɔ kɛ ñɩm kɩla wɛʊ. Afrika nɛ Hadɛ kiŋ taa lɛ Yowanɛsɩbuuri kɛŋna tɛtʊ sʊzɔtʊ ɖooo pɩnaɣ 1886. Keteŋa kpeekpe taa lɛ Yowanɛsɩbuuri wɛ tɛtʊ sʊtzɔtʊ taa nɛ tɩ-taa ɛyaa ɖɛ ɛzɩ miloyɔɔnaa hiu nɛ naalɛɛ yɔ nɛ Afrika taa lɛ tɛtʊ tʊnɛ tɩwɛ tɛtʊ looɖo ndʊ ndʊ tɩkɛ sʊzɔtʊ yɔ tɩ-taa.

Paanɛ paakpakɩɣ Yowanɛsɩbuuri ɛzɩ Afrika nɛ Haɖɛ kiŋ ɛjaɖɛ taa tɛtʊ sʊzɔtʊ yɔ, ndʊ kɛŋna peeɖe tɛtʊ ndʊ tɩkɛ tɔsʊʊ tɛ tɛtʊ sʊzɔtʊ yɔ. Tɛtʊ tʊnɛ tɩ-taa ɛyaa mba pɛwɛ tɛtʊ hɛkʊ taa yɔ pɛkpɛnda 4 434 827 pɩnaɣ 2011 taa. Tɛtʊ ndʊ lɛ natutozo ndʊ kɛ Afrika taa ɛyaa ɖɔʊ taa. Tɛtʊ tʊnɛ tɩ-taa pɔɔ nakayɩ fɛyɩ nɛ lɩm nabʊyʊ fɛyɩ se pɩwɛ ɖeu yaa pɩwɛ kele kele. Pɩwɛɛ mbʊ ɖɔɖɔ lɛ pɩwɛ komina kaɖɛ se kɩhɔ pɔmpɩ taa lɩm nɛ kiwona peeɖe.

Yowanɛsɩbuuri nɛ Afrika nɛ Hadɛ kiŋ ɛjaɖɛ tɛtʊ sʊzɔtʋ Pretooriyaa hɛkʊ taa ɖaalakɩŋ maɣna ɛzɩ kilomɛtanaa nɩɩnɩwa yɔ. Siŋŋŋ taa lɛ Afrika nɛ Hadɛ kiŋ ɛjaɖɛ taa tɛtʊ sʊzɔtʊ wɛna tɛtʊ sʊzɔtʊ natutozo: Piretoriya, peeɖe kɛ komina tʊma sʊzɔna wɛɛ; Kap, taa paɣtʊ lɩzɩya ñɛwɛ nɛ piyele Ployemfontayinɩ ñɛkɛŋna tɔm hʊyaa hɔɔlʊʊ.

Yowanɛsɩbuuri tɛtʊ nɛ ajɛya lɛɛna taa tɛtʊ natʊyʊ kpɛndɩɣ nɛ tɩlakɩ tʊma kʊɖʊma nɛ a-taa kɔyɔ: Akra (Kana), Adisi-Abeba (Etiyoopii), Pirimiŋgam (Kewiyaɣ Kɩkpɛndaɣ), Siyaŋ (Siini), Lɔndrɩ (Kewiyaɣ Kɩkpɛndaɣ), Kinsasa (Kɔŋgo Kinsasa), Matola (Moozambiki), Niyuu Yɔrɩkɩ (Etaazuunii), Windɔkɩ (Namibi), Tanɩ (Fransɩɩ).

Tɛtʊ tʊnɛ tɩ-taa cɔcɩ layʊ nɔɔyʊ wɛɛ nɛ ɛ-tɔm ndɩ kpɛm nɛ layaa tɩŋga. Payaɣ-ɩ se Cyril Axelrod, ɛkɛ yʊlʊm nɛ ndam nɛ kaayɔɔdaɣ. Payaɣ peeɖe malɩka yɔɔ cɔnɩyʊ se Herman Mashaba.