Mahatma Gandhi
Gandhi | |
![]() | |
Informa | |
Ɛ-ɛjaɖɛ | (Ɛɛndɩ) |
Ɛ-tʋmɩyɛ | |
Ɛ-ɖɩlʋlɩyɛ | Porbandar, Bombay, Gujarat, (Ɛɛndɩ) |
E-efemiye kɩlʋlɩyɛ | 2 Aloma fenaɣ 1869 |
Ɛ-ɖɩsɩbɩyɛ | New Delhi, Delhi, (Ɛɛndɩ) |
E-efemiye kɩsɩbɩyɛ | 30 Kɔnaɣ fenaɣ 1948 |
![]() |
Weyi payaɣ se, Mohandas Karamchand Gandhi yɔ, ɛkɛ Ɛɛndɩ ɛjaɖɛ n̄ʋʋdʋ. Ɛnʋ lʋbɩna siŋŋ nɛ ɛjaɖɛ ńɖɩ ɖiyiɣ ɖɩ-yɔɔ wɛʋ. Palʋla-ɩ "Porbandar" tɛtʋ taa aloma fenaɣ kɩyakʋ naalɛ n̄ɩŋʋ wiye, pɩnaɣ 1869 taa. Pakʋ-ɩ "Delhi" tɛtʋ taa kɔlaɣ fenaɣ niidozo n̄ɩŋʋ wiye, pɩnaɣ 1948 taa. Payaɣ-ɩ Ɛɛndɩ ɛjaɖɛ ńɖɩ ɖɩ-taa se, Mahatma Gandhi. Hɩɖɛ ńɖɩ ɖɔɖɔ pasɩmna-ɩ kedeŋa kpeekpe yɔɔ. "Sanskrit" kʋnʋŋ taa lɛ, payaɣ se, mahatma, pʋ-tɔbʋʋ se, "ciyam sɔsɔʋ". Ɛlɛ, Gandhi kisi hɩɖɛ ńɖɩ e-wezuu caɣʋ tɩŋa. Ɛɛndɩ kʋnʋmɩŋ sakɩyɛ taa lɛ, payaɣ-ɩ yem se, Gandhi yaa Gandhiji yaa Bapu, pʋ-tɔbʋʋ se, "Caa"
Gandhi kɛkɛ ɛyʋ weyi ɛn̄ɩnaɣ toovenim tɔm ɖeke koŋ yɔ. Ɛtaasɔɔlɩ cɛtɩm tɔm kaʋ. Ɛɛkɛ mbʋ payaɣ se, "satyagraha" yɔ, pʋ-yɔɔ lʋɖʋ siŋŋ. Eyekaɣ se, ɛyaa ɛɖɔ habɛ yɔɔ nɛ pawɩlɩ se, pɔsɔɔlɩ yomiye taa lɩʋ. Ɛtɔsɔɔlɩ heluhelu lakasɩ. Pʋ-yɔɔ ɛtɩŋna hɛɛɛ hɛɛɛ nɛ Ɛɛndɩ ɛjaɖɛ lɩɩ yomiye taa. Gandhi ɖʋ aŋgba sakɩyɛ wena alʋkɩ se, ajɛɛ ɛlɩɩ yomiye taa nɛ paa weyi ɛwɛɛna ɛ-waɖɛ yɔ. Aŋgba ana an̄ɔ kedeŋa kpeekpe yɔɔ. Sɔsaa nabɛyɛ sakɩyɛ lʋba tɩ-yɔɔ wɛʋ waɖɛ yɔɔ siŋŋ ɖɔɖɔ ɛzɩ Gandhi yɔ. Mbaa yɔ : Albert Schweitzer nɛ Martin Luther King nɛ Nelson Mandela nɛ Steve Biko nɛ Dalaï Lama nɛ Aung San Suu Kyi. Ɛlʋkaɣna lɛɣzɩtʋ ndɩ ndɩ ndʋ ansaayɩnaa kɔŋkaɣna yɔ. Ekizaɣ komina n̄azʋʋ n̄azʋʋ mbʋ yɔ. Kedeŋa yɔɔ sɔsaa nabɛyɛ sakɩyɛ tɩŋna Gandhi maɣzɩm yɔɔ nɛ palʋkɩ ɛ-lʋɖɛ pa-ajɛɛ taa.
Gandhi laba ɛyʋ waɖɛ yɔɔ kandʋʋ sukuli Angleterre ɛjaɖɛ taa nɛ ɛpɩsɩ tɔmhʋyʋ. Eseɣtaɣ ɛyaa Afrɩka nɛ hadɛ kiŋ ɛjaɖɛ taa se palɩɩ pɔɖɔ habɛ yɔɔ nɛ pawɩlɩ se, pɔsɔɔlɩ ɛyʋ waɖɛ. Ɛlɛ, ɛtɔsɔɔlɩ se, pɔyɔkɩ nabʋyʋ yaa pala heluhelu lakasɩ kaʋ. Ɛpɩsɩ Ɛɛndɩ ɛjaɖɛ taa lɛ, eseɣti haɖaa nɛ kʋn̄ɔndɩnaa se, pekisi lambuu ŋgʋ pamʋwa-wɛ yɔ. Eheyaɣ-wɛ ɖɔɖɔ se, pekisi ɛyaa hɛkʋ taa tɛyɩtʋ ndʋ tɩwɛɛ yɔ. Ɛlʋbɩna ɖɔɖɔ ɛ-ɛjadɛ taa paɣtʋ ɖoŋ n̄ɩndʋ ndʋ Brimaanɩ waa kaɖʋwa yɔ. Ɛkɔma ɛkɛ ŋgbɛyɛ nɖɩ payaɣ se, "Congrès national indien" yɔ, ɖɩ-n̄ʋʋdʋ lɛ, ɛlʋ se pasɩna kʋn̄ɔndɩna. Ɛlʋba ɖɔɖɔ se, Ɛɛndɩ halaa ɛwɛɛ pa-tɩ yɔɔ. Ɛlʋba siŋŋ se, taabalɩyɛ nɛ ɖama nɩnaʋ pɛwɛɛ ɛyaa hɛkʋ taa, se tɛyɩtʋ natʋyʋ ɛtaawɛɛ pɛ-hɛkʋ taa. Ɛsɔɔlaa se, kʋnʋmɩŋ nɛ Ɛsɔ tɛɛ luŋuu aŋgba pa-nʋmɔʋ taa lɛ, tɛyɩtʋ natʋyʋ ɛtaawɛɛ ɛyaa hɛkʋ taa kaʋ. Ɛsɔɔlaa se, paa anɩ ɛtɔɔ nɛ ɛhaɣ. Ɛlʋba "Swaraj" ŋgbɛyɛ yɔɔ siŋŋ. Ŋgbɛyɛ ńɖɩ ɖɩlʋkɩna se, ɛjaɖɛ naɖɩyɛ ɛtaan̄azɩ Ɛɛndɩ ɛjaɖɛ.
Gandhi lɩmaɣza yɔɔ pɩtɩŋnaa nɛ Ɛɛndɩ ɛjaɖɛ lakɩ mbʋ sɔnɔ ɖɩlakɩ yɔ. Ɛtacaɣ wezuu ɛzɩ ɛyʋ n̄ɩm tʋ yɔ kaʋ. Ɛlakaɣ mbʋ payaɣ se, "ashram" yɔ. Pʋ-tɔbʋʋ se, ɛcakaɣ lakʋ taa yaa pʋʋ taa. Ɛnʋ n̄ɩyaɣna e-wondu ndʋ esuwaɣ yɔ. Esuwaɣ Ɛɛndɩ ɛjaɖɛ wondu ndʋ payaɣ se, "dhoti" nɛ kpootu wondu ndʋ halaa laɣyɩɣ pa-hazasɩ yɔɔ yɔ. Ehuwaɣ kuntu ŋgʋ palʋna kpootu pɩzatʋ yɔ. Ɛlʋkaɣ se pahayɩ hatʋ ɖozi sakɩyɛ. Ɛhɔkaɣ nɔɔ alɩwaatʋ sakɩyɛ lɩŋŋŋ se, ɛwɛɛ kele kele. Ɛlɛ, ɛhɔkaɣ nɔɔ ɖɔɖɔ se, ɛtɩŋna pʋ-yɔɔ nɛ ɛlɛɣzɩ wɛtʋ nɛ lakasɩ mba ɛyaa lakɩ nɛ patamʋna kpem yɔ.
Gandhi kɛŋna Ɛɛndɩ ɛjaɖɛ maʋ yaa lɩzɩyʋ. Ɛnʋʋ lɛ, ɖɩ-caa. Ɛ-lʋlʋʋ kazandʋ kɩyakʋ kɛ Ɛɛndɩ ɛjaɖɛ kazandʋ sɔsɔtʋ. Evemiye ńɖɩ ɖɔɖɔ Kedeŋa kpeekpe ajɛɛ kpɛndʋ ŋgbɛyɛ agbeɣla lɩza pɩnaɣ 2007 taa nɛ payaɣ-ɖɩ se, "Kedeŋa kpeekpe helu helu lakasɩ fɛfɩ evemiye".
E-wezuu caɣʊ tɔmÑɔɔzɩ
Ɛ-pɩcatʊ Ɛɛndɩ ɛjaɖɛ taa(1869-1888)Ñɔɔzɩ
E-sukuli labʊ Aŋgletɛɛrɩ ɛjaɖɛ taa(1888-1891)Ñɔɔzɩ
Ɛpɩsʊʊ Ɛɛndɩ ɛjaɖɛ taa yɔ pʊ-tɔm(1891-1893)Ñɔɔzɩ
Ɛkɛ takayaɣ taa mayʊ tɔm hʊʊ kpaaŋ taaÑɔɔzɩ
Ɛ nɛ Britaniki komina pa-kajalaɣ you=Ñɔɔzɩ
Ɛlabʊ lɩmaɣzɛ se eseɣ Ɛɛndɩ ɛjaɖɛ taa yɔÑɔɔzɩ
Ɛwɛʊ Afrɩka nɛ hadɛ ɛjaɖɛ taa yɔ(1893-1915)Ñɔɔzɩ
Ɛ-pɩsaʊ hulaɣ nakɛyɛ tɔmÑɔɔzɩ
Suluku nakʊyʊ tɔmÑɔɔzɩ
Ɛlʊbɩnaʊ paɣtʊ ndʊ tɩɩ̃nɔɔzʊʊ Ɛɛndɩ ɛjaɖɛ taa samaɣ yɔÑɔɔzɩ
Ɛtɛlɛm waa nabɛyɛ kʊyʊʊ ɛ-yɔɔ nɛ Ɛɛndɩ samaɣ se nɛ kaɖʊ ajɛya lɛɛna kʊyʊʊ yɔÑɔɔzɩ
Ɛɖʊʊ nesi Bowɛɛrɩsɩ (Boers) waa you naalɛ ̃nɩŋgʊ ɖeɖe yɔÑɔɔzɩ
Kɩkalʊʊ paɣtʊÑɔɔzɩ
Ɛlʊkɩ se tɛyɩtʊ ɛwɛɛ Ɛɛdɩ ̃nɩma nɛ ɛyaa kɩkpɛdaa pɛ-hɛkʊ taaÑɔɔzɩ
Ɛɖʊ nesi siŋŋ nɛ palʊbɩna Zoulou samaɣ ŋga kakʊyɩ Ɛɛndɩ kewiyaɣ yɔɔ yɔÑɔɔzɩ
Hermann KallenbachÑɔɔzɩ
Ɛlʊba nɛ Ɛɛndɩ ɛjaɖɛ lɩɩ yomiye taa(1915-1945)Ñɔɔzɩ
Champaran nɛ KhedaÑɔɔzɩ
Ɛgbadɩyɛ fɛyɩÑɔɔzɩ
Swaraj nɛ ɖɔm ɖɔnɛ (nɖɩ payaɣ se satyagraha)Ñɔɔzɩ
Kedeŋa kpeekpe you kɩlɛlʊʊ nɛ ===«QuitIndia»Ñɔɔzɩ
Ɛɛndɩ ɛjaɖɛ tɩ-yɔɔ wɛʊ nɛ Ɛzɩma mbʊ pɛtɛyɩ-kʊ hɔɔlɩŋ ndɩ ndɩ yɔ(1945-1947)Ñɔɔzɩ
Ɛ-kʊʊ(1948)Ñɔɔzɩ
Ɛ-lɩmaɣzɩyɛÑɔɔzɩ
Tolstoï nɛ Ruskin pa-lɩmaɣzɛ ɖukuni-iÑɔɔzɩ
TisuuÑɔɔzɩ
ToovenumÑɔɔzɩ
Ɛfɛyɩ kaɖɛÑɔɔzɩ
Tɩŋ pe nɛ ɛ-hatʊ yɔ ɛ-tɔɔnaɣ kɩbaŋgaÑɔɔzɩ
BrahmacharyaÑɔɔzɩ
Ɛtɔsɔɔlɩ helu helu lakasɩ(Ahimsâ)Ñɔɔzɩ
Ɛwaɣ kʊdɔmɩŋÑɔɔzɩ
SatyagrahaÑɔɔzɩ
Ekisi Anasaayɩnaa ɛsɩndaa ɖɛnaʊ nɛ pɔ-tɔsʊʊ nʊmɔŋÑɔɔzɩ
Ɛsɔɔlaa se samaɣ ɛwɛɛ ka-tɩ yɔɔ, kataawɛɛna komina, kɛwɛɛ ɖiɣɖiɣ caɣʊ taaÑɔɔzɩ
PalʊʊÑɔɔzɩ
Ñɩm mbʊ eyeba yɔÑɔɔzɩ
ɛ-hɩɖɛ ɖʊʊÑɔɔzɩ
Kedeŋa yɔɔÑɔɔzɩ
Ɛɛndɩ ɛjaɖɛ taaÑɔɔzɩ
Ɛ-taabalaa nɛ ɛ-ɖoŋÑɔɔzɩ
Mbʊ pʊtɔcɔlɩ yɔÑɔɔzɩ
Mba payaɣ se «Dalits» waa yɔ pa-lɩmaɣzɛÑɔɔzɩ
Samaɣ kʊyʊʊ ɛ-yɔɔ yɔ nɛ ɛzɩma mbʊ kɛtɛyɩ ɖama yɔÑɔɔzɩ
Ɛ-takayɩsɩ nzɩ ɛmaa yɔÑɔɔzɩ
Ɛ-tʊmaÑɔɔzɩ
Pasɩma-ɩ samaɣ sɔnzɩ taaÑɔɔzɩ
E-wezuu caɣʊ filim waa taa=Ñɔɔzɩ
Ɛ-takayɩsɩ kɩkalɩsɩÑɔɔzɩ
MinziikiÑɔɔzɩ
Aleɣya ndɩ ndɩ fideyoo taaÑɔɔzɩ
Ɩcɔna ɖɔɖɔÑɔɔzɩ
Ɛ-agbele naa : Indira nɛ Rajiv GandhiÑɔɔzɩ
Ɛ-takayɩsɩ ndɩ ndɩ sɩmÑɔɔzɩ
E-wezuu caɣʊ Fransɩ ɛjaɖɛ taaÑɔɔzɩ
E-wezuu caɣʊ Iŋgilisi ɛjaɖɛ taaÑɔɔzɩ
Ɛ-yɔɔ tɔm kpɛlɛkʊʊ nɛ tɩ-taa tazʊʊÑɔɔzɩ
Ɛ-takayɩsɩ lɛɛsɩ ndɩ ndɩÑɔɔzɩ
Takayɩhayʊʊ tɛɛ tɔm nɛ ɖenɖe panaɣ-tʊ yɔÑɔɔzɩ
Tɔm lɛɛtʊÑɔɔzɩ
Awayɩ kpasɩÑɔɔzɩ
41.207.160.90 13:01, 17 February 2016 (UTC)